Określenia babie lato używamy w dwóch kontekstach. Po pierwsze nazywamy tak okres przypadający zwykle pod koniec września lub na początku października, a więc na przełomie lata i jesieni. Nie jest to jednak czas stały, który można by przypisać w kalendarzu do określonych dat. Nigdy nie można też mieć pewności kiedy i czy danego roku babie lato będzie. Bywa, że pojawia się ono dopiero na przełomie października i listopada.
Grzegorz Okołów/AG
W okresie równonocy jesiennej, dochodzi do sytuacji kiedy półkula południowa Ziemi zaczyna się powoli ogrzewać, zaś półkula północna, zaczyna powoli stygnąć ? następuje więc równowaga termiczna pomiędzy tymi częściami naszej planety. Nagrzane w okresie letnich upałów morza i oceany półkuli północnej stabilizują tę sytuację. W Europie Wschodniej i Azji Południowej powstają wówczas ogromne masy powietrza o wysokim ciśnieniu nazywane wyżami. Kiedy te masy docierają nad Europę Środkową i Zachodnią, niosą ze sobą ciepłe powietrze i bezchmurne, słoneczne niebo. Taką pogodę nazywamy babim latem.
Drugie znaczenie babiego lata związane jest z pająkami, a właściwie maleńkimi pajączkami. I temu zagadnieniu chcielibyśmy dziś poświęcić więcej uwagi.
Tworzenie nici nie jest tylko specjalnością pająków. Potrafią to też robić np. niektóre owady. Jednak pająki są w tej dziedzinie mistrzami. Posiadają one w odwłoku gruczoły przędne, które produkują specjalną substancję wydostającą się z ciała pająka poprzez kądziołki przędne. Substancja ta zastyga przy kontakcie z powietrzem tworząc zwykle białawą nitkę. Co ciekawe nić nici nie równa. Okazuje się, że pająki mają ok. 10 różnych typów gruczołów przędnych, z których każdy produkuje nić o nieco innych właściwościach chemicznych i mechanicznych. Każdy rodzaj przędzy wydostaje się z ciała pająka przez odpowiedni, przeznaczony do tego kądziołek przędny. To on - jego wielkość i kształt decyduje o grubości i strukturze nici.
Jeśli się dobrze zastanowimy na pewno przypomnimy sobie z autopsji, że niektóre pajęcze nici przyklejają się tak mocno do dłoni, że trudno je odkleić. Inne potrafią ?przytulić? się do ubrania, ale nie są klejące w dotyku. Są nici, które stosunkowo trudno przerwać i takie, które są bardzo słabe. Niektóre z nici są cieniutkie, niemal niezauważalne dla oka, a inne grube i sprężyste.
Przędza babiego lata produkowana jest w tzw. gruczołach ampułkowatych i wydostaje się na zewnątrz przez kądziołki przednie (pająki mają najczęściej trzy pary kądziołków: przednie, środkowe i tylne). W ten sam sposób co nici babiego lata produkowane są nici asekuracyjne (służące ucieczce) oraz ramy pajęczych sieci. Cechą wspólną ich wszystkich są dobre właściwości fizyczne przędzy ? te nici są po prostu mocne.
Pajęcza przędza zbudowana jest z aminokwasów, lipidów i kilku innych substancji. Wyprodukowanie przędzy pochłania masę materiału i energii. Zwierzęta nadzwyczaj dobrze potrafią liczyć kalorie, tak niezbędne do życia, do przetrwania. W ich świecie nic się nie marnuje. Pająki recyklingują niepotrzebne już nici, zjadając je. Niektóre gatunki każdego dnia zjadają sieć, by w jej miejscu zbudować nową pułapkę.
Jesienią małe pajączki przędą grubą nić, która pełni rolę paralotni. Pasem startowym są drzewa, wierzchołki krzewów, a nawet wyższych traw. Pajączek staje na odnóżach wystawiając najwyżej jak się da odwłok i zaczyna snuć nić. Kiedy jest ona dostatecznie długa, a porywy wiatru odpowiednie, pajączek unosi się do góry. Zwykle podróżuje na wysokości kilkuset metrów, ale niekiedy bardzo, bardzo wysoko ? 3 km! Podczas podróży pająk jest w stanie pokonać dystans nawet 5 tyś. km!
Zjawisko lotów babiego lata przybiera często zbiorową formę. Podczas lotu nitki kilku lub wielu pajączków mogą się ze sobą splątać, tworząc struktury przypominające już nie nitki, a raczej sznury.
Aby pajączki zaczęły wytwarzać nici babiego lata muszą zaistnieć odpowiednie warunki pogodowe. Optymalna jest pogoda z delikatnym wiatrem. Dzień musi być ciepły, słoneczny i suchy. Opady uniemożliwiają pajęcze loty.
Jesień to okres kiedy najłatwiej podglądać pajęcze sieci. Osadzająca się rano rosa, deszcz sprawiają, że pajęczyny widoczne są wówczas bardziej niż o innych porach roku. W kroplach wody wyglądają jak szykowne naszyjniki, czy misterne koronki. Po prostu dzieła sztuki.
Jeśli poświęcimy chwilę, by się im przyjrzeć, zauważymy nie tylko ich piękno ale i różnorodność. Pajęczyna bowiem pajęczynie nierówna. Większość z nas przyzwyczaiła się do tego, że pajęczyna ma formę koła, za spiralnie rozłożoną nicią łowną. Taką formę fachowcy nazywają siecią promienistą. Ten rodzaj pajęczyny jest najbardziej skomplikowany i jest ostatnim stopniem ewolucyjnego udoskonalania sieci.
Tymczasem wiele pająków buduje sieci w inny sposób. Istnieją sieci lejkowate, budowane przy ziemi, z gęstym uplotem tworzącym płaszczyznę służącą do polowania i charakterystycznym lejkiem, w którym pająk czatuje na swą ofiarę. Innym typem są uplecione bardzo gęsto sieci płachtowate, które pająki rozpościerają wśród roślin, na glebie czy pniach drzew. Powszechnie spotykane są także sieci nieregularne. Pająk snuje nić w różnych kierunkach, przyczepiając ją do roślin, skał, murów oraz podłoża. Ten rodzaj sieci jest trójwymiarowy.
Pajęczynki babiego lata najłatwiej obserwować na otwartej przestrzeni łąk. W latach kiedy warunki do latania są sprzyjające, babie lato potrafi być spektakularnym wydarzeniem.
My do obserwacji polecamy nadwarciańskie łąki w okolicach Ujścia Warty. Tu babie lato potrafi przybrać niespotykaną gdzie indziej skalę. Bywają lata, kiedy podczas ciepłych jesiennych dni, pajęczym oprzędem dosłownie opakowane są wszelkie drzewa, krzewy, trawy. Lecące nad głową ptaki niosą na skrzydłach grube sznury pajęczyn, a krowy mają je zaplątane w rogach. Szczerze polecamy te widoki!
Zygmunt Gloger w Encyklopedii Staropolskiej tak pisał o nitkach babiego lata: - Pajęczyna ta, w podaniach ludu polskiego, jest przędzą z wrzeciona Matki Boskiej, rzuconą na ziemię, aby przypomnieć gospodyniom czas roboty koło przędziwa i potrzebę okrycia biednych sierot na zimę.
Współcześnie jednak uważa się, że określenie babie lato wywodzi się z języka niemieckiego, w którym zjawisko to nazywane jest Altweibersommer albo Alterweibersomer (Alt ? stary; Alter ? starość; Weib ? baba; Sommer ? lato). Dlaczego jednak w języku niemieckim nazwano babim owe piękne zjawisko ciepłej jesieni i pajęczych nitek? Jesień to czas kiedy w gospodarstwach kończyły się prace polowe, a nastawały prace domowe. Kobiety mogły się wówczas zająć np. przygotowaniami do tkania. Aby mieć co tkać należało najpierw odpowiednio obrobić len. Uprzednio namoczone rośliny należało pozbawić warstw zewnętrznych, zostawiając jedynie znajdujące się w środku mocne włókna. Aby tego dokonać trzeba było len międlić. Ów zabieg był ciężką, fizyczną pracą. Kiedy kobiety wykonywały ją w owe ciepłe, jesienne dni babiego lata, zapewne robiło im się coraz cieplej i goręcej, aż zdejmowały część przyodziewku ? tak jakby było lato. Nie prawdziwe, ale takie właśnie babie lato. Jeszcze inna teoria porównuje cienkie, białawe pajęcze nici do siwych włosów starszych kobiet.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze