Stalowe królestwo pana Beuchelta

Jednym z punktów programu Nocy Muzeum w Muzeum Ziemi Lubuskiej jest otwarcie nowej wystawy o fabryce Georga Beuchelta, czyli późniejszym Zastalu (Stalowe imperium. Z dziejów firmy Beuchelt & Co). Na ekspozycję składają się dokumenty, zdjęcia i fragmenty z kroniki zakładowej. Warto przyjść do muzeum i zobaczyć arcyciekawą ekspozycję. A tymczasem już teraz proponujemy małą wprawkę o historii najważniejszego zakładu w dziejach naszego miasta.

Na zdjęciu najstarsza hala fabryczna. Obok willa Beuchelta. Widok z 1880 r.

Georg Beuchelt urodził się 3 stycznia 1852 r. w Zwickau. Średnią szkołę techniczną skończył w Chemnitz, a dyplom inżyniera zdobył w Technische Hochschule w Dreźnie. W czasie wojny prusko-francuskiej służył w piechocie. O jego życiu prywatnym wiadomo niewiele. Prawdopodobnie nie założył rodziny - kiedy zmarł 17 sierpnia 1913 r., firmę w spadku przejęła siostra Liddy Beuchelt.

Siostra Henke Beuchelt

Siostry Beuchelt. Od lewej Liddy, Martha i Henke.

Jako student Georg Beuchelt praktykował w zakładach w Duisburgu nad Renam, a później w zielonogórskiej filii firmy Niederschleisischen Maschinenbau A.G ze Zgorzelca. Gdy zakład w 1876 r. zbankrutował Georg Beuchelt go kupił na spółkę z kolegą. Powstała Fabryka Budowy Mostów oraz Konstrukcji Stalowych Beuchelt u. CO Zielona Góra na Śląsku (niemiecka nazwa: Fabrik für Brückenbau und Eisenkonstruktionen Beuchel u. CO Grünberg in Schliesen). Cztery lata później Beuchelt jest już jedynym jej właścicielem.

Widok na fabrykę Beuchelta ok. 1900 r. Część budynków stoi do dzisiaj. Dom na pierwszym planie to willa Beuchelta, dziś siedziba związków zawodowych. Pozostał komin z częścią zabudować i największa hala fabryczna po prawej stronie (dziś się tak nie wybija, bo obudowano ją kolejnymi wysokimi budynkami.

Co można o nim powiedzieć na pewno? Był dobrym menedżerem i konstruktorem. Widział przyszłość w niemieckim kolejnictwie i to dla niego budował mosty, wiadukty, hale dworcowe i inne konstrukcje stalowe. Wagony, z którymi dziś głównie kojarzy się Zastal, firma zaczęła budować dopiero po 10 latach działania. Były to wagony towarowe, ale i pasażerskie wszystkich klas, w tym jako pierwsze w Niemczech wagony pulmanowskie.

Poza pracą zawodową mocno angażował się w życie publiczne, przez wiele lat będąc miejskim radnym, a nawet przewodniczącym rady miejskiej. Przez kilka lat jako poseł partii konserwatywnej reprezentował miasto w sejmiku krajowym Landtagu.

Najważniejszą pamiątką po nim, oprócz Zastalu, jest kościół pw. Najświętszego Zbawiciela, ufundowany przez Beuchelta jako świątynia ewangelicka, na której budowę przeznaczył w testamencie 50 tys. marek. Kamień węgielny położono w marcu 1915 r., a kościół ukończono 2 stycznia 1917 r.

Georg Beuchelt pochowany został na cmentarzu zielonokrzyżowców przy dzisiejszej ul. Wazów. Powyżej jego grobowiec.

I jego widok współczesny.

Na początku Beuchelt produkował proste maszyny rolnicze, ale młody inżynier miał większe ambicje - chciał sprzedawać własne projekty. Pierwszym takim zleceniem było zaprojektowanie i wykonania kotła dla twierdzy w Grudziądzu. Ale przyszłością firmy miała być niemiecka kolej. Wiedział, że do budowy linii kolejowych potrzeba dziesiątek mostów i wiaduktów. Właśnie na mosty postawił Beuchelt. I nie pomylił się.

Widok z lotu ptaka w 1926 r.

Pierwszy most kolejowy zbudowany przez Beuchelta ważył 80 ton (1877 r), ale pierwszym naprawdę poważnym zleceniem była konstrukcja 300-tonowego mostu na Warcie w Poznaniu. Na zdjęciu hala montaży mostów.

To Odra była największym wyzwaniem dla firmy - w ciągu 50 lat zielonogórzanie postawili na niej 42 mosty, a na jej dopływach ponad 50. W tym czasie firma zaopatrywała też koleje niemieckie w przeróżne stalowe konstrukcje, od semaforów poczynając, na konstrukcjach dworców kończąc.

Gdy Georg Beuchelt zakładał fabrykę, załoga składała się z jednego mistrza i sześciu robotników. Kilka tygodni później pracowały tu już 22 osoby, by po roku dojść do 80 zatrudnionych. Zakład postawiono za miastem, tuż koło linii kolejowej. Początkowo była to jedna duża hala, obok której stał dom właściciela. Nad całością górował komin fabryczny. Zachował się też dom Beuchelta stojący dziś na terenie fabryki.

Wnętrze hali fabrycznej.

Początkowo zakład zajmował 4,6 tys m kw. pod dachem. 50 lat później było to już 41 tys. m kw.

Firma wyrosła na jeden z największych tego typu zakładów w Niemczech. Tuż przed wybuchem I wojny światowej zatrudniała 1,2 tys. osób.

Gdy firma w 1903 r. wygrała przetarg na budowę kolei Damaszek-Bagdad, w biurze konstrukcyjnym pracowało 21 inżynierów. Wysoko kwalifikowana załoga, wykorzystująca najnowocześniejsze rozwiązania, szybko zdobyła dużą renomę. To nałożyło się na wielki boom inwestycyjny - tuż przed I wojną światową państwo zaczęło budować dziesiątki przepraw przez Odrę i okoliczne rzeki.

Most nie składa się tylko z konstrukcji stalowej. Trzeba ją postawić na filarach. Dlatego Beuchelt powołał osobny wydział zajmujący się tzw. budownictwem podwodnym. W ciągu 30 lat firma postawiła 200 filarów mostowych, często usadowionych nawet kilkanaście metrów poniżej lustra wody. Na zdjęciu powyżej schemat budowy filaru mostu. Rok 1926. Stopa filaru znajduje się 22 metry pod lustrem wody. Do budowy użyto urządzeń na sprężone powietrze - patent firmy.

Z powodzeniem stosowano też metodę kesonową stawiania filarów. Na zdjęciach widać podwodne konstrukcje i pracujących w nich robotników. Tylko niewiele firm miało opanowanych taką technologię.

Roboty podwodne w filarze mostu w Nietkowie

Budowa w Elblągu

Budowa na Bobrze w Krzystkowicach (Christianstadt)

Budowa filarów na Łabie w Hämerten.

Budowa filarów na Łabie w Hämerten

Budowa mostu przez Ren w Wesel

Tylko do 1926 r. Beuchelt & CO wybudował 42 mosty na Odrze i ponad 50 na jej dopływach. Do tego dochodzi 400 mostów drogowych i kolejowych w innych rejonach Niemiec i za granicą, m.in. w Serbii, Rumunii, Turcji, Japonii i niemieckich koloniach w Afryce.

I wcale nie było to małe mostki, ale kolosy. O możliwościach firmy najlepiej świadczą takie mosty, jak znany w całych Niemczech 228-metrowy most Cesarski we Wrocławiu (dziś Grunwaldzki), wtedy największy wiszący most w Niemczech czy most Królowej Luizy w Memel (ważył 2,8 tys. ton). Oto one:

Most zwodzony w Elblągu

Most w Russ. Długość 292 m, waga 1420 ton. Środkowa część o długości 12,8 m to most zwodzony.

Most królowej Luizy w Memel. Długość 410 m, waga 2800 ton

Most drogowy nad Pregel w Tapiau. Długość 205 m, waga 784 tony.

Most na Odrze w Krósnie Odrzańskim (Crossen). Długość 163,5 m, waga 580 ton

Most na Odrze w Głogowie. Długość 138 m, waga 810 ton

Budowa mostu w Berlinie

Wiadukt nad torami i ulica w berlinie. Długość 228 m, waga 1700 ton

Most na Odrze w Kostrzyniu. przęsła miały po 80 i 55 m długości

Most na Odrze w Steinau. Długość 378 m, waga 2600 ton

Most Cesarski (obecnie Grunwaldzki) we Wrocławiu. Długość 126,6 m, waga 2500 ton

Most drogowy na Odrze w Szczecinie. Środkowe przęsło o długości 17,5 m było podnoszone w powietrze.

Most drogowy w Bytomiu Odrzańskim (Beuthen N.-Schl.). Dziś w tym miejscu przeprawić sie można jedynie łódką. Najdłuższe przęsło miało 102 m długości. Całość 570 m i ważyła 690 ton.

Poza budową mostów fabryka wykonywała też inne konstrukcje stalowe. Na zdjęciu powyżej przygotowanie konstrukcji na fabrycznej hali w Zielonej Górze.

Hala nad peronami na dworcu we Frankfurcie nad Odrą. Waga 376 ton.

Hala dworcowa przy Fridrichstrasse w Berlinie. Waga 1150 ton.

Konstrukcje stalowe dla berlińskiej elektrycznej koli nadziemnej.

Konstrukcje stalowe dla berlińskiej elektrycznej koli nadziemnej.

Most w Turcji

Most w Rumunii

Beuchelt ich produkcję rozpoczął w 1886 r. (produkowano je w hali, którą widać na zdjęciu powyżej). Firma działała bardzo elastycznie, oferując kilkadziesiąt typów wagonów. W Zielonej Górze produkowano zarówno wagony osobowe wszystkich klas, w tym wagony pulmanowskie, restauracyjne, dla trakcji elektrycznej, jak i dziesiątki typów wagonów towarowych; bagażowych, olbrzymich 10-osiowych do przewozu 80-tonowych ładunków, cystern czy chłodni. Oto one:

Drezyna towarowa

Drezyna towarowa

Drezyna dla dwóch osób

Chociaż nastawiony głównie na rynek wewnętrzny Beuchelt CO sprzedawał też wagony do Rosji (przystosowane do linii szerokotorowych), Danii, Brazylii, Toga, Serbii, Tanganiki, Włoch, Austrii, Turcji  czy niemieckich kolonii w Afryce. W ciągu 40 lat, od 1886 r. do 1926 r., Beuchelt CO wyprodukował 24 494 wagony, z tego 20 920 towarowych.

Koleje afrykańskie. Wagon do przewożenia małych zwierząt.

Wagon towarowy odkryty

Wagon towarowy

Cysterny

Wagon pocztowy.

Wagon motorowy 3 klasy

Wagon 1/2 klasy dla kolei bagdadzkiej

Wagon pasażerski 2 klasy dla Włoch

Wagon pasażerski 4 klasy.

Wagon pasażerski 1/2 klasy

Wagon pasażerski 4 klasy dla kolei niemieckich

Wagon motorowy kolejki miejskiej w Berlinie. 2/3 klasa

Letni tramwaj

Dzisięcioosiowa platforma do przewożenia ważących 80 ton ładunków

Lokomotywa elektryczna

Czy w fabryce wagonów można produkować autobusy? Na zdjęciu dziedziniec fabryczny, ana nim właśnie autobus piętrowy produkowany przez Beuchelta.

Wóz strażacki dla Szprotawy. Lata 40. Zdjęcie zrobiono na dzisiejszym placu kolejarza. Z tyłu po prawej widać budynki Lumelu.
Jednak mimo kilkuletnich prób Grünberg nie stał się motoryzacyjną stolicą wschodnich Niemiec