Chociaż województwo lubuskie jest jednym z najmniejszych w Polsce, to na tle innych regionów zajmuje wysoką siódma pozycje pod względem ilości zabytków wpisanych do rejestru zabytków. To niestety nie oznacza, że mamy też wiele rozpoznanych modernistycznych obiektów. - W pierwszej kolejności wpisywano do rejestru dzieła wcześniejszych epok, natomiast modernizmem zaczęliśmy się zajmować dopiero w ostatnich latach - wyjaśnia Barbara Bielinis-Kopeć, lubuska wojewódzka konserwator zabytków.
Efekt? Na 4 tys. zabytków architektury i budownictwa jedynie 35 to przykłady modernizmu.
Jednym z przykładów modernizmu jest kościół pw. Chrystusa Króla w Gorzowie Wlkp. Wzniesiono go w 1930 r. na planie centralnym. Projektantem był Curt Steinberg, który zaprojektował podobną w formie świątynię we Frankfurcie nad Odrą.
Jest to dawna ewangelicka świątynia Marcina Lutra. Kościół miał powstać już w 1914 r., ale I wojna światowa opóźniła inwestycję o 16 lat.
Jest to klinkierowa rotunda ze stożkowym dachem i ażurową wieżą. Na jej szczycie jest wysoki krzyż.
Do sakralnych przykładów modernizmu zalicza się też kościół pw. Najświętszego Zbawiciela w Zielonej Górze. Powstał dzięki zielonogórskiemu przemysłowcowi Beucheltowi, który na budowę świątyni zapisał w testamencie 50 tys. marek. Projekt przygotował Wilhelm Wagner i Oskar Hossfeld.
Fot. Michał Bedner
19 maja W 1914 r. położono kamień węgielny. Po dwóch latach kościół był już pokryty dachem. Był to nowoczesny obiekt z elektrycznym ogrzewaniem, zegarem i organy o napędzie elektrycznym. Wystrój wnętrza nawiązuje do bazylik wczesnochrześcijańskich.
W nurt ten wpisują się też kościoły w Zbąszynku, Witnicy, Ośnie Lubuskim i Ciecierzycach oraz klasztor oo. Oblatów w Gorzowie Wlkp.
Najwięcej przykładów modernizmu mamy jednak wśród budowli użyteczności publicznej. Niewątpliwym skarbem jest sanatorium w Trzebiechowie, którego wnętrza zaprojektował Henry van de Velde, guru secesji europejskiej. To jedyna realizacja wybitnego belgijskiego artysty na terenie Polski i jedna z nielicznych tak dobrze zachowanych w całej Europie.
Na początku XX w. było tu sanatorium dla chorych na gruźlicę założone przez księżną Marię Aleksandrę Reuss, żonę ówczesnego właściciela dóbr trzebiechowskich (m.in. z myślą o chorej córce). Zbudował je w latach 1902-05 architekt Max Schoendler z Zwickau w modnym wtedy Jugendstilu - odpowiedniku młodopolskiej secesji. On też zaproponował, by wnętrza zaprojektował i wykonał Belg Henry van de Velde.
I tak okazało się, że w małym Trzebiechowie jest więcej dzieł ojca secesyjnej sztuki użytkowej niż w całych Niemczech.
W dwóch trzypiętrowych budynkach z czerwonej cegły z wysokimi dachami pokrytymi czerwoną dachówką zachowały się balustrady, balkony, klamki, zamki, szyby, polichromia, a także ponad sto drzwi i okien.
Przy ozdobnych i bogatych willach na al. Niepodległości, gmach Lubuskiego Teatru odznacza się niemal ascetycznym wykończeniem. Autorem projektu z 1931 r. jest znany berliński architekt Oskar Kaufmann, twórca Hebbel Theater w Berlinie i Stadttheater w Wiedniu. Modernistyczny budynek utrzymany jest w stylu architektonicznych prądów Bauhausu. Uwagę przykuwała prosta, surowa w formie bryła budynku. Miał przypominać otwartą księgę. Jasnopopielatą elewację zdobiły wysokie, podłużne okna oraz kolumny ozdobione płaskorzeźbą, przedstawiającą wielopostaciowy ornament.
Miejska łaźnia w Gorzowie Wlkp. przy ul. Jagiełły powstała w 1929 r. Inicjatorem był Max Bahr, filantrop i przedsiębiorca zasłużony dla dawnego Landsberga. Łaźnię zaprojektował Fritz Crzellitzer w 1928 r. Fasadę budynku ozdobił glazurowanymi płytkami, a wieńczą ją leżące postacie kobiety i mężczyzny.
Niedawno do rejestru zabytków wpisano dwa obiekty modernistyczne w centrum Zielonej góry. Oba znajdują się przy ul. Chopina.
Pierwszy to hala sportowa wybudowana w 1930 r. Ma niespotykaną konstrukcję, którą wykonały Zakłady Beuchelta (obecnie Zastal).
Fot. LWKZ
Budynek jest w kiepskim stanie. Zachował się jednak modernistyczny układ okien, oryginalna stolarka okienna i drzwiowa, charakterystyczna forma obiektu, rozkład pomieszczeń. Główne wejście zdobi ceramika, a nad portalem umieszczono postać sportowca opierającego się na piłce. Tutaj też na zwieńczeniu kapitela znajduje się jeden z nielicznych przedwojennych herbów Zielonej Góry.
Fot. LWKZ
Obok znajduje się wybudowany nieco wcześniej urząd finansów miasta Zielona Góra (obecnie przychodnia). Nie ma danych, kto zaprojektował budynek, ani kiedy dokładnie powstał. Jedynymi źródłami pozwalającymi ustalić datę jego budowy są fotografie z lat 1928 i 1929, przedstawiające widok na osiedle z urzędem finansów na pierwszym planie oraz budowę hali sportowej z urzędem finansów w tle.
Nie zmienia to jednak faktu, że jest przykładem modernizmu operującego ekspresyjnym detalem, jakim była chociażby ceramika. Jest ona obecna zarówno jako okładzina pilastrów, cokołu, gzymsów, jak i elementy ozdobne (wazy o geometrycznych kształtach). Ceramiką wyłożone jest też całe główne wejście.
Do rejestru zabytków wpisano również utrzymaną w konwencji Art Deco fasadę dawnego kina w Słubicach. Modernizm reprezentuje również budynek spichlerza w Kostrzynie.
W rejestrze zabytków znajduje się ponadto kilkanaście willi i budynków mieszkalnych, które znajdują się w Zielonej Górze, Gorzowie Wlkp., Gubinie, Żarach, Witnicy, Trzebiczu i Międzyrzeczu.
Najbardziej dotąd znanym dziełem modernizmu, szczególnie wśród badaczy z Niemiec, jest nie istniejąca już willa wzniesiona w Gubinie w 1926 r. (po obecnej polskiej stronie miasta). Wybudowano ją dla fabrykanta Ericha Wolfa. Zaprojektował ją światowej sławy architekt Mies van der Rohe, autor wielu projketów domów jednorodzinnych ale też ojciec szklanych drapaczy chmur. W swej maksymie ?mniej znaczy więcej? zawarł credo całej XX-wiecznej sztuki dążącej do maksymalnej syntezy i prostoty.
Dom jego projektu w Gubinie niestety nie przetrwał do naszych czasów, a szkoda, bo byłoby to jedyne dzieło Miesa na ziemiach polskich. Zachowały się jedynie fragmenty muru oporowego na skarpie, na której willa była zlokalizowana. Budynek to kompozycja ceglanych prostopadłościanów narastających ku centralnej bryle podobnie jak w projekcie koncepcyjnej willi z 1923 roku. Obiekt był silnie powiązany z otoczeniem przez szereg opadających po stoku tarasów.
Niezwykłej urody jest też modernistyczna willa w Trzebiczu. Inicjatorem budowy w latach 20. XX w. był Otto Meyer - właściciel miejscowego tartaku i zarazem właściciel statków rzecznych oraz ich armator.
Choć na pierwszy rzut oka wydaje się okrągła, zbudowano ją na planie ośmioramiennej gwiazdy, której ostre ramiona zostały jednak nieco przycięte. Zachowały się piękne schody i alegoryczne płaskorzeźby nad głównym wejściem.
Dopiero niedawno powiązano autorstwo willi w Zielonej Górze z nazwiskiem Hermanna Muthesiusa, jednego z najważniejszych architektów niemieckiego modernizmu XX w. Zdaniem wielbicieli architektury XX w. willa przy Ułańskiej 7 jest jednym z najcenniejszych zabytków architektonicznych Zielonej Góry. Tym bardziej jest cenna, że to na razie jedyny odkryty obiekt tego twórcy w Polsce. Już jest w rejestrze.
Podobnym przypadkowym odkryciem jest fakt, że autorem ekspresjonistycznej wieży ciśnień w Jankowej Żagańskiej (dawniej Szczepanów - Zeipau) jest Otto Bartning. To jedyne dzieło tego wybitnego twórcy na terenie Polski.
Największym problemem modernistycznej architektury jest to, że nie do końca jest jeszcze rozpoznana. Kolejne wpisy do rejestru zabytków są efektem indywidualnych działań czy przypadkowych odkryć. I to dotyczy nie tylko pojedynczych obiektów, ale i całych kompleksów, np. osiedli mieszkaniowych zakładanych w latach 20. i 30. XX w. na obrzeżach miast. Dlatego tak często ta architektura jest narażona na różne ingerencje: tynki szlachetne znikają pod warstwą ocieplenia, pojawia się przypadkowa kolorystyka i historyzujące dekoracje, wymienia się stolarkę okienną i drzwiową. - Taki stan rzeczy postępuje szybciej niż my zdążamy z wpisami do rejestru. A przecież to nie jest rozwiązanie, by wszystko znalazło się pod ochrona konserwatorską - mówi Barbara Bielinis-Kopeć.
O sposobach ratowania modernizmu w naszym otoczeniu będą debatować we wtorek architekci i konserwatorzy zabytków.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze