Zanim w połowie lat 60 powstał Park Tysiąclecia, przez ponad 300 lat był tu cmentarz. Jego historię opisała Anna Jackiewicz w Roczniku Lubuskim (tom 32, 2006 r.). Cmentarz Zielnego Krzyża przy Rohrbuschweg (dziś ul. Wazów) poświęcono 1 lipca 1628 r. Notę nekropolii poświęcił w swojej kronice Johann Gottfried John. - Młodzież szkolna maszerowała z zielonymi gałązkami w dłoniach tworząc procesję. Za nimi kroczyli muzykanci, duchowni, członkowie magistratu oraz starszyzna cechowa i mieszczaństwo - pisał kronikarz.
W mieście działał wówczas jeszcze jeden cmentarz Św. Trójcy, starszy o prawie pół wieku. Pochówków zaprzestano na nim w 1815 r. Rok wcześniej zaczął działać cmentarz żydowski przy ul. Wrocławskiej.
Nekropolia Zielonokrzyżowa powstał na uboczu miasta, wokół rozciągały się tylko winnice i ogrody rolnicze. W XiX wieku cmentarz kilkukrotnie przebudowano.
Krajobraz zmienił się na początku XX wieku, kiedy w sąsiedztwie, wzdłuż północnej drogi zaczęto budować szkoły i szpital Bethesdy. Pierwsze budynki s poświęcono 11 października 1905 roku.
Zaczęły tam działać: seminarium dla wychowawczyń przedszkoli, sierociniec i szkoła gospodarstwa domowego dla dziewcząt. Trwa jeszcze budowa szpitala. Pieniądze na inwestycję Zgromadzenie Sióstr Samarytanek zdobywało ze składek zakonu i mieszkańców miasta oraz miejskich dotacji. Szpital szybko się rozwijał. W 1910 roku u sióstr Samarytanek w rejestrze zapisano 3 - tysięcznego pacjenta.
W szpitalu i sąsiednim sierocińcu pracowało 200 sióstr, pielęgniarek i opiekunek. Działał oddział pediatrii i interny. Szpital znany był w regionie przede wszystkim ze świetnych wyników leczenia tuberkulozy (gruźlicy), jednej z najgroźniejszych chorób początku XX wieku. W szpitalu wykorzystywano odkrycia Roberta Kocha i najnowsze metody walki z chorobą płuc. Nic dziwnego, z Kochem, odkrywcą prątków gruźlicy przyjaźnił się i współpracował prezes Fundacji ?Bethesda? dr. Ernest Ouvrier.
Rósł też cmentarz. W latach 1911-22 pochowano na nim ponad 3,3 tys. zmarłych.
fot. Muzeum Ziemi Lubuskiej
fot. Archiwum Grzegorza Biszczanika
Nekropolię podzielono na część katolicka i protestancką. W tej formie przetrwała do końca II wojny. Na cmentarzu wytyczono Ehrenfriedorf (Cmentarz Pamięci), gdzie pochowano pierwsze ofiary I wojny światowej. Przy reprezentacyjnej alei chowano najbardziej zasłużonych mieszkańców Grunberga. O alei przypominają dziś pozostałości po grobowcu przemysłowca Beuchelta.
W okazałych grobowcach spoczywali tu znamienici zielonogórzanie m.in. propagator Eduard Seidel, primabalerina Leopoldyna Leszczyńska (występowała w operach w Wiedniu i Paryżu, a w Zielonej Górze prowadziła szkołę tańca i dobrych obyczajów), burmistrz Ernest Ouvier, czy Adolph Pohlenz, odkrywca złóż węgla brunatnego pod Zieloną Górą.
Powiedzmy więcej o grobowcu Georga Beuchelta, najbardziej okazałym na cmentarzu. Przemysłowiec zmarł urodził się 3 stycznia 1852 r., zmarł 17 sierpnia 1913 r. w Grunbergu. Jego trumnę wystawiono w fabryce dzisiejszego Zastalu, która na początku XX wieku obchodziła okrągły jubileusz.
Beuchelt miał co świętować. Interes kwitł. Produkował mosty i hale kolejowe, wagony, samochody i maszyny rolnicze.
Powodzenie zielonogórski fabrykant zawdzięczał intratnym kontraktom kolejowym. Jako pierwszy w Rzeszy zaczął produkować kryte wagony towarowe i pasażerskie tzw. pulmany. Produkował hale dworcowe, m.in. wrocławską. Rozkwit firmy przypadł na pierwsze lata XX wieku. Beuchelt wygrał przetarg na budowę kolei Damaszek - Bagdad. Biuro konstrukcyjne z 20 inżynierami radziło sobie doskonale z konkurencją. Z biura wyszły projekty mostów w Hamburgu, Berlinie, Gorzowie, Zgorzelcu, Krośnie Odrzańskim, zabudowy portu Haidar Pacha.
Zakład w Zielonej Górze rozpościerający się w okolicach dworca głównego zajmował prawie 30 tys. metrów kwadratowych. W 1902 otwiera w Berlinie filię zakładów Tiefbauabteilung. W tym roku przekroczył granicę kontynentu. Zdobywa zlecenie na zabudowę portu Haidar Pacha na Bliskim Wschodzie.
Beuchelt był też politykiem. Jako poseł zasiadał w Lantagu. Tylko ciężka choroba uniemożliwiła mu start w wyborach do Reichstagu w 1912 roku. Cesarz niemiecki przyznał mu odznaczenie Rycerza Wysokiego Orderu. Wysłał okolicznościowy telegram z okazji urodzin i zaprosił na spotkanie do Berlina. Po jego śmierci, Lipska Gazeta Giełdowa oceniała jego majątek jako jedno z największych przedsiębiorstw w Niemczech.
Firmę przejęła siostra Georga Liddy Beuchelt. W testamencie polityk zapisał 50 tys. marek na budowę kościoła pw. Najświętszego Zbawiciela. Kościół jako wotum błagalne w intencji poległych na wojnie, stanął w 1917 r. Jak na zielonogórskie warunki, był monumentalny.
Świątynia według projektu berlińczyków, Wilhelma Ossfelda i Wolfganga Wagnera miała powierzchnię ponad 1 tys. m. kw. z 1,2 tys. miejscami siedzącymi (na dole 800 i 400 na emporach). Wstawiono ołtarz z kamienia reńskiego, chrzcielnicę z białego i czerwonego piaskowca. Przyjechały cztery dzwony ze stalowni w Bochum. Dzwony, organy Gustawa Heinza z Żagania i zegar miejscowego mistrza Augusta Hansmanna poruszane były elektrycznie. Zamontowano nawet system centralnego ogrzewania. Całkowity koszt budowy zamkną się w kwocie 0,5 mln marek.
fot. Muzeum Ziemi Lubuskiej
fot. Muzeum Ziemi Lubuskiej
fot. Muzeum Ziemi Lubuskiej
W 1923 r. pojawił się projekt rozbudowy kaplicy o krematorium. Charakterystyczny budynek z kolumnami stoi do dziś. Krematorium uruchomiono w styczniu 1924 roku. Wówczas publicznie spalono zwłoki zielonogórzanki pani Heinze, działaczki Stowarzyszenia na rzecz Kremacji ?Wolnomyśliciele? - informował zarząd miasta. W związku z możliwością kremacji zarząd zamówił u sulechowskiego mistrza stolarskiego Schulza paradne trumny. W 1924 r. skremowano 21 ciał, rok później mniej, bo 19. W kolejnych latach jeszcze mniej.
Nieopodal kaplicy powstał lasek urnowy.
Kaplica przetrwała likwidację cmentarza w latach 60. Służyła za magazyn, w latach 80 za dyskotekę, a potem za siedzibę Zrzeszenia Studentów Polskich. W przyszłości, według planów miasta, ma mieścić się w niej inkubator przedsiębiorczości.
Fot. Anna Krasko / Agencja Gazeta
Po II wojnie od początku los cmentarza wydawał się przesądzony. Świadectwo niemieckiej historii nie mogło kłuć w oczy, i to w centrum miasta. Zresztą Zielona Góra, po decyzjach politycznych miała być jednym z większych miasta na Ziemiach Zachodnich zwanych Odzyskanymi. Cmentarz trzeba było przenieść na peryferia.
O likwidacji cmentarza oficjalnie zaczęto mówić od 1956 r., kiedy zaplanowano przedłużenie ulicy Fornalskiej (dziś Bankowa) do gmachu Wojewódzkiej Rady Narodowej (dziś Urząd Marszałkowski). Ekshumacje 3 tys. zwłok, trumny, wykopy i zasypywanie dołów wyceniono na 234 tys. zł. - Ekshumację rozpoczęto w 1962 lub 1963 r. - pisze Anna Jackiewicz. - Przez trzy lata ekshumowano i przeniesiono na nekropolię przy ul. Wrocławskiej około 320 szczątków, a na cmentarz jędrzychowski przynajmniej 2005. Większość ekshumowanych ciał opisanych jest jako bezimienne, a z imienia i nazwiska podane są wyłącznie osoby polskiego pochodzenia.
Spis Niemców pochowanych na cmentarzu Zielonokrzyżowym znajduje się w Archiwum Państwowym w Starym Kisielinie. To pozostałość po inwentaryzacji na początku lat 60.
Cmentarz przeznaczono na park, zachowano jedynie układ szpalerów cmentarnych, alej lipowych, fragmenty grobowca Beuchelta i kaplicę.
Park budowano głównie w czynie społecznym - o czym zawiadamia napis na pamiątkowym głazie. Brygady organizowano w miejscowych zakładach pracy.
Fot. Anna Krasko / Agencja Gazeta
Fot. Anna Krasko / Agencja Gazeta
Park Tysiąclecia (9,6 ha) musiał się tak nazywać. Powstanie zbiegło się z obchodami tysiąclecia państwa polskiego. Kościół mówił o tysiącu lat od chrztu, władza odpowiedziała m.in. ?tysiącem szkół? na tysiąclecie i przypominała o powrocie do macierzy, ziem zachodnich.
Nazwa współgrała z tonem polityki lat 60 w PRL, kiedy komuniści udowadniali odwieczną polskość ziem na d Odrą i Nysą Łużycką i likwidowano ślady niemieckie. Buldożery i koparki wjechały w pocmentarny teren przy ul. Wazów w 1965 r. Otwarcie parku zaplanowano na 22 lipca 1966 r., jak wiele inwestycji w PRL. Budowniczy nie zdążyli. Wstęgę przecięto we wrześniu podczas winobrania.
O tym że w miejscu parku był niemiecki cmentarz w PRL oficjalnie nie wspominano. Dopiero w 1994 r. tablicę pamiątkową ufundował Rada Miejska. Stoi przy przystanku autobusowym przy ul. Chrobrego.
Fot. Anna Krasko / Agencja Gazeta
Na południowym skraju parku powstała muszla koncertowa, a za nią kawiarnia Parkowa. Oficjalna nazwa się nie przyjęła. W obiegowym slangu, zielonogórzanie mówili o barze pod trupkami, bądź u Franka, od imienia popularnego, długoletniego ajenta. Bar nie cieszył się dobrą sławą. Należał to typu tzw. mordowni. Dziś w miejscu kawiarni mieści się od dwóch lat lumpeks.
Modniejsza była dyskoteka w dawnej kaplicy. A i tam dochodziło do awantur. W końcu lat 80 ją zamknięto
Co ciekawe w końcu lat 70, władze Zielonej Góry myślały o urozmaiceniu parku, odnowie alejek oraz budowie niedużego stawu. W wodociągach postała nawet wstępna koncepcja. Projekt trafił do szuflady.
Fot. Anna Krasko / Agencja Gazeta
Co rośnie dziś w parku. Dokładnie nie wiemy, bo ostatnią inwentaryzację zieleni przeprowadzono prawie 10 lat temu. Wtedy rosło w parku 2,2 tys. drzew ponad 60 gatunków, głównie liściastych. Mamy tu cenne okazy lip szerokolistnych, krymskich, srebrzystych, klonów, wiązów, dębów, brzóz, modrzewi, świerków , daglezji i robinii. A z krzewów - żywotniki, tamaryszki i forsycje.
Wyjątkowe są dwa gigantyczne cypryśniki błotne, absolutna rzadkość w kraju. W Zielonej Górze jest jeszcze tylko jeden - przy ul Moniuszki.
Niestety, urodę cypryśnika w parku, mimo że strzela kilkanaście metrów w górę, zauważy tylko wytrawne oko. Drzewa rosną na zapleczu sklepu przy ul. Mieszka, na środku zdewastowanego betonowego parkingu.
Fot. Anna Krasko / Agencja Gazeta
Fot. Anna Krasko / Agencja Gazeta
Park Tysiąclecia to raj dla ornitologów. Ponad dekadę temu ptakami zainteresowali się nawet naukowcy z Wielkiej Brytanii, USA i Japonii. Wyszło im, że Zielona Góra jest jest najbardziej zasroczonym miastem na świecie, w czym spory udział ma park.
Średnio na jeden kilometr kwadratowy przypada w mieście 20 sroczych par, a w parku Tysiąclecia nawet 40. Srokolodzy byli zachwyceni.
Faktycznie sroki upodobały sobie zielonogórskie osiedla, a najlepiej czują się wśród bloków w sąsiedztwie parku. A warto przypomnieć, że przedwojenny nauczyciel biologii Kurt Gruhl w wydanej w 1929 roku książce "Świat roślin i zwierząt powiatu zielonogórskiego" pisał zaledwie o siedmiu parach srok mieszkających w mieście.
W parku Tysiąclecia sroka spokojnie chodzi wśród spacerowiczów. - Stała się leniwa. Żywi się przy ludziach i szybciej dojrzewa. Buduje gniazda byle jak - oceniał prof. Leszek Jerzak z Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Klasyczne srocze gniazdo to wysoko umieszczona solidna gliniana wylepa wymoszczona trawą i z charakterystycznym dachem z patyków. Zielonogórskiej sroczej młodzieży nie chce się stawiać dachów, bo i tak nie zagraża jej żaden drapieżnik. Niektóre pary w ogóle zeszły z wysokich topól i lip. W Zielonej Górze odkryto gniazda na wysokości 2,5 m. I tak mamy srokę zurbanizowaną.
Przy planowanej rewitalizacji, nad którą pracują parku, możliwe, że natrafimy jeszcze na ślady po cmentarzu. Tak jak podczas budowy skate parku ponad 10 lat temu. Buldożer wykopał głaz polny z inskrypcjami: Paul Muchke 17.12 1873 - 24.6 1941 oraz Wieczny odpoczynek twoim oczom..." - pożegnanie ginie w ziemi.
Kamień nagrobny w niczym nie przypomina typowych nagrobków. Pokazuje czas wojny. Cement i materiały budowlane były potrzebne do budowy dróg i bunkrów. Zmarłym zostawały kamienie i dłuto kamieniarza.
Inne fragmenty odkryto po drugiej stronie ul. Chrobrego, przy budynku LOK. Leżały w chaszczach, płytko zakopane w ziemi.
Fot. Anna Krasko / Agencja Gazeta
Fot. Anna Krasko / Agencja Gazeta
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze