Na początku XX wieku dzisiejsza al. Niepodległości nazywała się Bahnhofstraße, czyli Dworcowa. Właśnie ta ulica, szeroka, reprezentacyjna, przeznaczona do zamożnych zielonogórzan, miała prowadzić do stacji kolejowej, a także witać przyjezdnych. Tak było przed 130 laty, gdy w Zielonej Górze powstał dworzec.
Aleję Niepodległości, jeszcze jako Bahnhofstraße, wybudowali miejscowi przedsiębiorcy. Wcześniej, specjalnie na potrzeby jej utworzenia, powołali spółkę. Chodziło o Foersterów, którym ostatecznie nie powiodło się zbudowanie ulicy.
W historii budowy ulicy najczęściej pojawia się nazwisko Karla Lorenza, mistrza murarskiego (czyli osoby mającej uprawnienia do projektowania i budowania domów). Dziś powiedzielibyśmy o nim, że jest deweloperem.
Bahnhofstraße wprowadziła nową jakość w zielonogórskim budownictwie, dotychczas mocno ściśniętym, gdzie przemysłowcy budowali swoje domy tuż przy fabrykach lub na ich terenie. Tu stało się inaczej. Przemysłowcy i ich rodziny opuścili swoje firmy i wybudowali wille i rezydencje na przedmieściach. Tak uczynili m.in. właściciele i szefowie Zastalu czy rodzina Gruschwitzów (właściciele fabryki przy ul. Dąbrowskiego - teraz Lumel).
Jak wyglądała ulica, najlepiej widać na pocztówce z lat 30. Większość kamienic otaczały małe ogrody i kute płoty. Aleja została regularnie obsadzona drzewami, które starannie pielęgnowano, a wybrukowana jezdnia do dziś dobrze spełnia swoją rolę. Warto też zwrócić uwagę na szerokie chodniki.
Jeśli spacer po al. Niepodległości rozpocząć od wschodniej strony miasta, jako pierwszy zauważymy kościół Najświętszego Zbawiciela.
Protestancka świątynię poświęcono 3 stycznia 1917 roku, w krytycznym momencie I wojny swiatowej. Spora w tym zasługa Liddy Beuchelt, siostry zmarłego cztery lata wcześniej przemysłowca Georga, fundatora świątyni. Liddy wnosiła gmach jako wotum błagalne w intencji poległych na wojnie. Georg Beuchelt umierając zapisał w testamencie 50 tys. marek w złocie. Monumentalny, jak na zielonogórskie warunki, gmach wzniesiono w dwa lata. Kamień węgielny położono w marcu 1915 roku.
Fot. Michał Bedner
Świątynia według projektu berlińczyków, Wilhelma Ossfelda i Wolfganga Wagnera miała powierzchnię ponad 1 tys. m. kw. z 1,2 tys. miejscami siedzącymi (na dole 800 i 400 na emporach). Wstawiono ołtarz z kamienia reńskiego, chrzcielnicę z białego i czerwonego piaskowca. Przyjechały cztery dzwony ze stalowni w Bochum. Dzwony, organy Gustawa Heinza z Żagania i zegar miejscowego mistrza Augusta Hansmanna poruszane były elektrycznie. Zamontowano nawet system centralnego ogrzewania. Całkowity koszt budowy zamkną się w kwocie 0,5 mln marek.
Każdy kamień ma swoją historię, ale ten koło dworca kolejowego szczególną.
W końcu listopada 1926, w rok po śmierci Friedricha Eberta, byłego kanclerza i pierwszego prezydenta Republiki Weimarskiej, miejscowi radni podjęli uchwałę o postawieniu mu pomnika i nadaniu imienia jednemu z miejskich placów. Wkrótce na skwerze obok dworca kolejowego stanął duży głaz. Do kamienia przytwierdzono tablicę z podobizną Eberta i sentencją ?Dobro narodu jest celem mojego działania?. W drugą rocznicę śmierci pod pomnikiem składano wieńce i kwiaty. Skwer nazywano potocznie parkiem Eberta.
Jego tablicę zdjęli hitlerowcy po dojściu do władzy. Patronem skweru został Adolf Hitler. Nazwa zniknęła po wojnie.
W latach 50. kamień wykorzystały już inne władze. W ówczesnym woj. zielonogórskim podjęto akcję ?walki z analfabetyzmem?. Kilka miesięcy przed pierwszomajową manifestacją w 1951 r. zapadł ostateczny termin rozprawy z ?haniebnym dziedzictwem faszystowsko sanacyjnych rządów?, jak o analfabetyzmie mówiono w Wojewódzkiej Radzie Narodowej. Zwycięstwo pieczętowało odsłonięcie pamiątkowego obelisku na skwerze przy dworcu kolejowym w Zielonej Górze. W kamieniu wyryto napis ?W tym dniu zlikwidowano analfabetyzm w województwie zielonogórskim?. Wydarzenie odnotowała prasa krajowa. Był to pierwszy i jedyny tego typu pomnik w Polsce.
Odlew pięknej winiarki był gotowy wiosną 1937 r. Stanęła wkrótce nieopodal dworca kolejowego. Była symbolem zielonogórskiego winiarstwa, o czym przypominały choćby pocztówki. Jednak historia kobiety z koszem winogron zaczyna się u progu I wojny światowej, a to za sprawą pochodzącej z Brunszwiku Emmy Freitag, żony Karla Heinego, fabrykanta z Czerwieńska. Emma podobną winiarkę znała ze swojego rodzinnego miasta. Chciała kopię mieć u siebie. Emma namówiła do przyjazdu do Zielonej Góry artystę prof. Arnolda Kramera, wykładowcę brunszwickiej Akademii Sztuk Pięknych. Znany rzeźbiarz przygotował projekt. - Młoda, zgrabna niewiasta przychodzi z winnicy i odpoczywa na brzegu fontanny. Ciężka, pofałdowana spódnica, którą nosi się jako ubranie robocze niezależnie od mody, nie jest w stanie zburzyć jej delikatnych kształtów. zarzucony na bok fartuch oraz kosz winogron całkowicie uzupełniają postać z obu stron - opisywano w Grünberger Wochenblat.
Pierwowzorem postaci winiarki miała być sama Emma Heine.
Model trafił do odlewni w Dreźnie i tam utknął. Pomników w czasie wojny nie stawiano. Brąz był potrzebniejszy na froncie. A gdy armaty umilkły, winiarka również nie miała szczęścia. Zapomniano o niej. Pomysłodawczyni jak i rzeźbiarz zmarli w czasie wojny. Dopiero Elizabeth Lemercke, córka Emmy Heine, przeforsowała na powrót postawienie pomnika winiarki w Zielonej Górze. I pokryła część kosztów. Pozostałe pieniądze dał magistrat i darczyńcy.
W 1937 r. odlew wykonano w tej samej pracowni w Dreźnie. W Grünbergu zastanawiano się nad lokalizacją pomnika. Brano pod uwagę skwer przed budynkiem starostwa (obecny gmach Muzeum Ziemi Lubuskiej), plac kaisera Wilhelma (dziś pl. Bohaterów Westerplatte), a nawet Ceglaną Górę. W końcu zdecydowano się na trakt dworcowy. Kiedy zniknęła winiarka? Najprawdopodobniej podczas II wojny światowej.
Gzymsiki, kwietony i inne zdobne szczególiki najstarszego budynku Lubuskiej Wytwórni Wódek zachwycą każdego, kto interesuje się architekturą obiektów przemysłowych. Zwłaszcza na tle zielonogórskiej mizerii w tej dziedzinie. Budynek wódek (dziś ul. Sulechowska przy rondzie) prezentuje styl eklektyczny.
Wybudował go Heinrich Raefsch w latach 1894-1895, a obok postawił nowoczesną wytwórnię winiaków z dużymi piwnicami na leżakowanie wódek (wcześniej produkował je na mniejszą skalę w budynku przy ul. Sobieskiego i Fabrycznej). Przez następne ponad 40 lat wytwórnia rosła w siłę. Powstawały stajnie, remiza, nowe piwnice, octownia, zbiornik na spirytus, pakowalnia. W 1927 r. pojawiła się nowa gorzelnia z pomieszczeniem na kocioł parowy i nowy komin.
Na święta 1928 r. władze zaleciły rozdawanie przez urząd pomocy społecznej darmowych biletów wstępu bezrobotnym na seanse filmowe. Ponadto uchwalono, że podatek od rozrywki w mieście nie będzie pobierany, jeżeli ceny biletów nie przekroczą 30 fenigów.
Gdzie oglądano filmy w Grunbergu? Do 1921 r. w przystosowywanych salach. Aż zbudowano Lichtspieltheater (teatr gry świetlnej), czyli dzisiejsze kino Nysa. Postawili je restauratorzy bracia Karl i Richard Bohr. - Zostało uruchomione 15 października 1921 r. Wtedy 616 widzów mogło obejrzeć film sportowy Cud nart - mówi Zbigniew Bujkiewicz, z Archiwum Państwowego w Starym Kisielinie. Przez kilkanaście lat Lichtspieltheater był przedsięwzięciem prywatnym, by wreszcie w 1938 r. stać się własnością miejską. Przez 10 lat musiał konkurować z kinem działającym w budynku dzisiejszego teatru, by w końcu połączyć się w jedną firmę.
Gmach dzisiejszego Lubuskiego Teatru został oddany do użytku w 1931 roku. Modernistyczna bryła projektu Oskara Kauffmana, prosta i elegancka, uchodziła za jedną z najokazalszych budowli w mieście. 1951 rok to data znamienna. Wtedy bowiem doszło do połączenia amatorskich zespołów i utworzenia zawodowego Teatru Ziemi Lubuskiej.
Podczas I wojny rozbiórka pomnika cesarza Wilhelma nie wzbudziła protestów zielonogórzan. Obawiał się ich komendant miasta i burmistrz.
Niewielu mieszkańców przyglądało się obojętnie, jak postać ich kaisera Wilhelma I, ojca zjednoczonych Niemiec, tego, który orężem upokorzył w XIX wieku Austrię i Francję, robotnicy opasują linami, odrywają od postumentu i ładują na drewniane platformy. Wilhelm, pieszczotliwie zwany Wilusiem, popularnością dorównywał Bismarckowi. Potomek Hohenzollernów rządził większą część XIX wieku, najpierw jako król pruski, od 1861 r. jako cesarz wielkich Niemiec. Zmarł w 1888 roku. Zaczęły powstawać monumentalne pomniki.
W Zielonej Górze Wilhelm stanął w reprezentacyjnym miejscu na placu jego imienia (dziś pl. Bohaterów). Zlecenie projektu otrzymał berlińczyk prof. Barnwald, znany wcześniej z cesarskich posągów m.in. w Poznaniu. Pomnik odsłonięto z wielką pompą 2 września 1894 roku.
- Nazwa utrzymała się niedługo, ponieważ każde polskie miasto musiało mieć ulicę Stalina - opowiada Wiesław Myszkiewicz, szef działu historycznego Muzeum Ziemi Lubuskiej. - W 1946 roku nadano jej imię generała Stalina, a później awansowała na generalissimusa. I tak zostało na 11 lat.
W 1957 r., jak podaje zielonogórska prasa, na żądanie mieszkańców zmieniono nazwę na al. Niepodległości.
Chodzi o moździerz kaliber 120 mm, będący fragmentem pomnika Wdzięczności na placu Bohaterów. Odsłonięto go 28 maja 1945 r. Wyglądał jak dziesiątki innych stawianych wtedy w całej Polsce. Charakterystyczny obelisk z gwiazdą na czubku pilnowały trzy postacie z pepeszą i sztandarem w dłoni. Tradycyjnie pomnik uzupełniono uzbrojeniem. W Zielonej Górze były to dwie armaty kaliber 45 mm, armata pułkowa kaliber 76,2 mm i moździerz kaliber 120 mm.
- Pomnik Bohaterów Armii Radzieckiej, bo też go tak nazywano, stał do 1965 roku - opowiada historyk regionalista Wolfgang J. Brylla. - Mało kto jednak pamięta, że otaczał go cmentarz żołnierzy radzieckich. Zakładanie cmentarzy w środku miasta, o ile pozwalały na to warunki, było zasadą Rosjan. Wykonywano je według jednego wzorca. Cmentarz zajmował 2 100 m kw., w 1948 r. w 74 grobach spoczywało tutaj 196 osób, ok. 70 proc. pochowanych było szeregowcami. Przetrwał do lipca 1953 r., kiedy to w jedną noc ekshumowano wszystkie zwłoki i przewieziono na cmentarz w Żaganiu.
Fot. Wojciech Waloch / Agencja Gazeta
Dziś w tym miejscu mamy fontannę i kwietniki, a żołnierzy radzieckich zastąpiono pomnikiem Bohaterów.
Pierwszy szpital w Zielonej Górze mieścił się przy ul. Stalina 3/4 (dziś to al. Niepodległości). Za czasów niemieckich była tam prywatna kliniką ginekologiczna, której właścicielem był dr Brucks. Początkowo po wkroczeniu wojsk radzieckich szpital przeznaczony był dla niemieckiej ludności cywilnej.
8 sierpnia 1945 r. Urząd Wojewódzki w Poznaniu wydelegował dr. Józefa Tymińskiego do Zielonej Góry z jasnym poleceniem: zorganizować szpital dla ludności polskiej. Tymiński zwrócił się z prośbą do generała Borysowa, komendanta garnizonu wojsk radzieckich, z prośbą o oddanie kliniki pod polski zarząd. Borysow zgodził się, ale pod warunkiem że szpital będzie przyjmował chorych wszystkich narodowości. Polacy musieli również przejąć 120 chorych Niemców pozostałych w szpitalu.
10 sierpnia 1945 r. lecznica została przejęta od władz radzieckich. Brakowało aparatury medycznej, bielizny operacyjnej a nawet łóżek, które zabrało uciekające w popłochu wojsko niemieckie. Dyrektorem tego szpitala został Józef Tymiński.
Personel dokonywał cudów. Lekarstwa zdobywano, rekwirując pozostałości po Niemcach.
- Personel był zmuszony, poza normalną pracą, udawać się na pola, aby zdobyć ziemiopłody i warzywa, aby choć w pewnym procencie dopomóc do wyżywienia chorych. (...) Prosiliśmy obywateli miasta i wsi, by dopomogli chorym, gdyż szpital nie posiadał gotówki. Ludność polska, pomimo trudnych warunków, w miarę możności dopomagała szpitalowi. Sprzęt żywnościowy personel szpitala zbierał po opuszczonych domach niemieckich" - pisał dr Zbigniew Pieniężny w pierwszej spisanej w 1946 r. historii szpitala.
Jednak al. Niepodległości nie służyła tylko poważnym sprawom. Tędy przechodziły również korowody winobraniowe. W latach 20. pracownicy po-bliskiej wytwórni koniaków stąd wyruszali ze swoją baterią Raetscha. Prawdziwe najazdy rycerzy, bachantek i chodzących butelek przeżyła ulica w latach 50. i 60.
fot. Michał Bedner / Agencja Gazeta
Dziś al. Niepodległości tętni kulturą. Socjologowie nazywają ją ?strefą centralną?. Obejmuje ona stare, zabytkowe centrum nazywane Starówką oraz fragment nowszej, powojennej części miasta z jej główną arterią ul. Bohaterów Westerplatte i al. Niepodległości. Mieszczą się tu znaczące instytucje kulturalne: Lubuski Teatr, Filharmonia Zielonogórska, Muzeum Ziemi Lubuskiej, Biuro Wystaw Artystycznych, Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Cypriana Kamila Norwida, kina, redakcja Gazety Lubuskiej, Szkoła Muzyczna, puby i kawiarnie artystyczne. Jak pisze Bogdan Idzikowski, strefa centralna wyróżnia się zabudową o wysokich walorach historycznych i artystycznych oraz bardzo dużym nasyceniem instytucjami kultury, administracji i handlu. Jest więc swoistym salonem reprezentacyjnym Zielonej Góry, miejscem symbolicznej identyfikacji mieszkańców z miastem.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze