Stan wojenny, czyli jak zomowcy aresztowali Witkacego [ZDJĘCIA]

Zielonogórski budynek Zarządu Regionu "Solidarności" mieścił się w okazałej willi przy Al. Niepodległości, naprzeciwko kościoła pw. Najświętszego Zbawiciela. ZOMO zajęło willę tuż po północy. Komuniści internowali 23 działaczy zielonogórskiej "S". Powód podawano na piśmie: "Na wolności zagraża bezpieczeństwu państwa". Byli to:

Włodzimierz Bogucki, Józef Karpiński, Jan Klecki, Edward Kozłowski, Józef Latko, Józef Lesser, Jan Markowski, Edward Mincer, Leon Mituro, Zbigniew Mrowiec, Adam Niezgoda, Maciej Ołtarzewski, Mieczysław Oszmian, Jan Papina, Bogumił Pawłowski, Andrzej Perlak, Roman Plaszczyk, Jerzy Podbielski, Marian Podsada, Włodzimierz Przybyłko, Kazimierz Skorupski, Zbigniew Zdanowicz.

Noc wspominał Andrzej Perlak: - Trzynastego nie dotarłem do domu w Bytomiu Odrzańskim. Akurat wróciłem do Zielonej Góry z Warszawy. Następnym pociągiem miała przyjechać przesyłka z broszurami Krystyny Kersten o pierwszych latach PRL. W zarządzie regionu już godzinę przed północą przestały działać telefony. Poszedłem na dworzec, tu też cisza na liniach. Wracam. Cała willa przy Zbawicielu obstawiona kordonem milicji i samochodów. Drzwi roztrzaskane. W środku było już po rewizji robotniczo-chłopskiej. Bo w PRL były rewizje dwojakiego rodzaju. Robotniczo-chłopska, czyli na wrzask, z fruwającymi papierami, wywalaniem szuflad oraz inteligencka - po dobremu.

Naprawdę myślałem, że to jakaś lokalna awantura. Wreszcie mnie wylegitymowali. Zajrzeli w spis i do wołgi. Spytałem smutasa, czy jestem aresztowany. On ze złością: "Tak, i to na zawsze. Jedziesz na białe niedźwiedzie". W jego oczach nie zobaczyłem nic oprócz wrogości. Znałem tych panów po praniu mózgów. Byli przekonani, że czyhamy na ich życie. W Zielonej Górze rozpuszczali wieści, że zbieramy broń w jakiejś kotłowni. A to był spokojny region. Ja należałem do jastrzębi po opublikowaniu tekstu pod nazwiskiem o Katyniu.

Z nocy 13 grudnia z zajętej siedziby "S" zachowała się pierwsza służbowa notatka z rewizji. Kapitan Maciej Michalak z Komendy Wojewódzkiej zarekwirował "transporter papieru z maszyny offsetowej" oraz podejrzane książki i dokumenty (sztuk trzy).

Kapitan pokwitował przejęcie "Raportu o stanie narodu i PRL" i "Widziane z ławy obrończej" Anieli Steinsbergowej. Za podejrzane oficer uznał również "Pożegnanie jesieni" Stanisława Ignacego Witkiewicza.

Fot. Archiwum

Stan wojenny sparaliżował "solidarnościowe" wydawnictwa. Poradził sobie z tym jeden z działaczy "S". Metodą rosyjskiego "samizdatu" przepisał i powielał na początku stycznia 1982 r. list Stefana Bratkowskiego "Przyjaciele moi". Razem kilka ręcznie zapisanych stron. Jeden z urzędników rozpowszechniał napisane na maszynie pierwsze "wojenne" teksty, kolędę "Bóg się rodzi a rodacy po więzieniach rozrzuceni" i balladę pod hitlerowską okupacyjną melodię "13 grudnia roku pamiętnego premier Jaruzelski poszedł na całego".

Jan Muszyński, dyrektor zielonogórskiego muzeum prowadził pamiętnik. 13 grudnia zapisał:

- Dzisiaj został ogłoszony stan wojenny. W domu panika. Przyjechałem z Januszem do muzeum. Kobiety płaczą. Przyszła Basia Żyża z Witkiem. Baśka cała we łzach, a sytuacja dramatyczna pod względem psychicznym. Na ulicach wszystko normalnie. Powstał Wojskowy Komitet Ocalenia Narodowego. Na jego czele generał Wojciech Jaruzelski. W TV ludzie w mundurach wojskowych. Racławicki i Stefanowicz w mundurach oficerskich, ale bez stopni. Przez godzinę czytali dekret o stanie wojennym.

(13 grudnia 1981)

Wczoraj po południu poszedłem do sklepu koło Czarkowskich, a tu nagle długa kolejka. Więc także w tej kolejce zająłem "kolejkę". Były jajka. Po godzinie dostałem 10 sztuk. Patrzę, a niektóre "baby" stają jeszcze raz w tej kolejce na końcu. Moja żona natychmiast stanęła. Jak staliśmy pierwszy raz, to między sobą wyzywaliśmy "baby", co stają po dwa razy. Jedna "baba" mnie wyzwała, gdyż zobaczyła, że mam już jajka, a inni stoją. Poradziłem, żeby też stanęła. Ona jednak mówiła o sprawiedliwości, o poczuciu moralnym i tak dalej. Boże, co za upokorzenie. Od dwóch miesięcy w sklepie nie ma jajek w takim czasie, abym mógł je kupić. Zdzisia kupiła 10 sztuk na targu. Tyle napięć z powodu 10 jaj wystanych w kolejce. To jest rozpacz.

(15 grudnia 1981)

Większość zielonogórskich działaczy S później wyemigrowało. Kazimierz Skorupski, pierwszy szef zielonogórskiej "Solidarności", wyjechał w stanie wojennym do Francji. Potem przysłał list zaczynający się od słów: "Czy wiesz co mi zrobiły te czerwone s...y?". A nad tym cenzor przybił swoją pieczęć potwierdzając, że czytał. Skorupski miał przed wyjazdem odprawę celną swoich rzeczy popakowanych w skrzynie w Zielonej Górze. Już we Francji okazało się, że cała jego i rodziny odzież, pościel jest pocięta nożyczkami, naczynia potłuczone. Nawet zabawki dziecięce zniszczone. Rzeczami zajęli się żołnierze i celnicy jeszcze raz na granicy.

Oprócz oficjalnej prasy przy komitetach wojewódzkich partii, jak Gazeta Lubuska, działały partyjne pisma "do użytku wewnętrznego". W Zielonej Górze na pierwszej linii frontu znalazła się Contra, informator KW PZPR. Wytaczała najcięższe armaty. Oto cytaty.

- Piętnaście miesięcy działalności kierownictwa NSZZ Solidarność i utytułowanych doradców dowodzi całkowitej impotencji programowej. Kraj chyli się do upadku. Ludzie tracą podstawę bytu, a "konstruktywny" program, jaki się im proponuje, brzmi: - Abyśmy w Polsce mieli szczęście, wolność i dostatek, musimy najpierw pozabijać. (...)

Czy dlatego, że Rulewski zamiast pracować w fabryce rowerów, gdzie może był z niego jakiś pożytek, chce wypłynąć na wody wielkiej polityki, tysiące ludzi mają drżeć na myśl o jutrze?

(Contra, 10 grudnia 1981)

Płacenie składek nie jest najważniejszym, ani tym bardziej jedynym obowiązkiem członka PZPR. Trzeba jednak pamiętać, że opłacanie składek też wchodzi w zakres dyscypliny partyjnej. (...) A wszelkie rekordy braku dyscypliny pobili posiadacze legitymacji z gminy Świdnica. Składki zapłaciło niewiele ponad 20 procent z nich. Na rekompensatę z tytułu płaconych składek partyjnych liczyć nie należy.

PS. Ciekawi jesteśmy, czy datki na parafialnych tacach też "padły"?

(Contra, 26 stycznia 1982 r.)

Stan wojenny oznaczał także większą reglamentacje na rynku. Najlepiej na kartkach wychodzili abstynenci i niepalący. Należną flaszkę czy przydział tytoniu mogli wymienić na cukierki i kawę. Reglamentacją objęte było praktycznie wszystko z wyjątkiem pieczywa i win krajowych.

Żeby zrobić zakupy z kartką, najpierw trzeba ją było zarejestrować w wybranym sklepie. Lecz wcześniej należało otrzymać dokument "karty na kartki" uprawniający do pobierania kartek właściwych. W 1982 r. oprócz znanych wcześniej kartek na żywność wprowadzono m.in. kartki na buty i obrączki ślubne. I tak świat kartek zaczął przypominać labirynt, zwłaszcza po wprowadzeniu możliwości "zamienników" (pewien towar można było zamienić na inny).

W Zielonogórskiem wydawano również kartki G. Górnik dołowy otrzymywał 6 kg mięsa, 1 kg drobiu, 2 kg smalcu, 10 paczek papierosów, 1 butelkę alkoholu i 0,5 kg margaryny.

Z reglamentacji alkoholu wyłączono w maju wina krajowe. Do maja butelkę popularnego "jabola" dodawano do kartki na wódkę i kawę. W tym czasie wprowadzono również "system premiowy". Za 10 butelek po winie oddanych w skupie przy ul. Dąbrowskiego, Bohaterów Westerplatte i Owocowej obywatel dostawał paragonik upoważniający do zakupu krajowego owocowego.

Posągi Robotników stały na skwerze przy siedzibie Solidarności, tak jak dziś. Po wprowadzeniu przez ekipę Jaruzelskiego stanu wojennego, stali jeszcze kilka miesięcy.

Fot. Archiwum

Pod figurami mieszkańcy składali kwiaty, najczęściej po mszy w Zbawicielu. W "miesięcznice" - 13. dnia każdego miesiąca - zapalali tam znicze. Wtedy było najgoręcej. Nie obyło się bez aresztowań. Wreszcie władze postanowiły przer-wać "ciuciubabkę" z kwiatami i zniczami. Przed Robotnikami wyrosło dwumetrowe ogrodzenie. Jako powód władze podały remont budynku, już wtedy służby zdrowia. Remont przeprowadzono tylko w środku.

Przed rocznicą wydarzeń sierpniowych w 1982 r. problem Robotników SB postanowiła definitywnie rozwiązać. Nocą podjechał dźwig. Poderwał figury do góry. Grzmotnął na przyczepę. Ciężarówka odjechała w nieznanym kierunku.

Rozbite figury odnaleziono w połowie lat 90. Były zakopane na żwirowisku na Jędrzychowie.