U progu lat 30 niemieckie miasta na Śląsku wciąż szukają pomysłów na zmniejszenie stopy bezrobocia i wyjścia z kryzysu. Władze Grunberga mają dwa wyjścia - wysłać kilka tysięcy bezrobotnych na zasiłek i do robót publicznych albo sztucznie rozbuchać inwestycje.
Zwycięża drugi wariant. Tylko w ten sposób wytłumaczyć można boom budowlany w latach 30. kiedy jak grzyby po deszczu powstają monumentalne budowle w stylu funkcjonalnego, przemysłowego bauhausu.
Powstają hala sportowa na Lipowym Wzgórzu (dziś ul. Chopina), gmach państwowej administracji, urząd pracy (dziś ul. Ułańska), urząd skarbowy (ul. Chopina), dom spokojnej starości dla sióstr i kolejny segment szpitala Bethesdy (ul. Wazów).
W 1938 r. miastu przybyła jeszcze jedna sala widowiskowa - Hala Miejska przy ul. Wrocławskiej z 700 miejscami na widowni. Powstała w miejscu zburzonej wielkiej hali fabrycznej. Projektant, połączył w monumentalnym budynku styl architektury przemysłowej (wielkość hali produkcyjnej) z teatralno-widowiskową. Idealnie nadawała się na partyjne mityngi.
Zakonnice z Ewangelickiego Zgromadzenia Sióstr Samarytanek "Bethesda" osiedliły się w mieście na początku XX wieku w kamienicy Hellwiga przy ul. Morwowej (dziś Licealna). Siostra przełożona Anna Borchers inicjuje budowę domu-szpitala specjalizującego się w zwalczaniu tuberkulozy, z kaplicą, sierocińcem i szkołą dla dziewcząt. Projekt opracował Hans Schuetz. Lokalizację budynków wyznaczono przy ul. Zielonokrzyżowej, przy cmentarzu miejskim (dziś Park Tysiąclecia).
Arch. Muzeum Ziemi Lubuskiej
Pieniądze na inwestycję Siostry Samarytanki zdobywały ze składek zakonu i mieszkańców miasta oraz miejskich dotacji. Szpital rósł jak na drożdżach. W 1910 r. w rejestrze zapisano trzytysięcznego pacjenta.
W szpitalu i sąsiednim sierocińcu pracowało 200 sióstr, pielęgniarek i opiekunek. Działał oddział pediatrii i interny. Szpital znany był w regionie przede wszystkim ze świetnych wyników leczenia gruźlicy.
Czy wiesz, że w rektoracie Uniwersytetu Zielonogórskiego przy ul. Licealnej mieściła się przed wojną pierwsza licealna szkoła żeńska w mieście. Przepiękny eklektyczny budynek, w architekturze którego dopatrzymy się klasycyzmu, nowoczesności, a nawet pałacowego baroku zaczęto budować w 1909 r. Szkołę otwarto dwa lata później, a w końcu lat 20 rozbudowano m.in. o salę gimnastyczną i salę z prysznicami w podziemiach. W szkole było kilkanaście klas, świetnie wyposażone pracownie przyrodniczo-biologiczna, fizyczna i geograficzna oraz biblioteka.
Arch. Muzeum Ziemi Lubuskiej
Czteropiętrowy gmach jest jednym z najbardziej efektowny w historii miasta. Bryłę architektoniczną urozmaicają ryzality, przykryte dachami i dekoracyjne pilastry.
Najbardziej znaną szkoła w mieści było jednak Gimnazjum Realne im Fryderyka Wilhelma przy dzisiejszym placu Słowiańskim. Jego historia jest o 60 lat dłuższa. Gimnazjum otwarto w 1853 r. Obok sądu okręgowego (1857) należy do najstarszych budowli publicznych w mieście. Gmachu powstawały na terenie pocmentarnym.
Gimnazjum realne wykształciło tysiące młodych grunbergczyków. Szkoła była siedmioletnia, kończyła się maturą. jednym z bardziej znanych dyrektorów gimnazjum był Hans Raeder. Po śmierci w 1932 roku, został patronem ulicy Hospitalstrasse (dziś ul. Moniuszki).
Arch. Muzeum Ziemi Lubuskiej
Charakterystyczne dwie monumentalne wieże i potężny kompleks fabryczny nie miał sobie równych pod względem rozmachu i wielkości w przedwojennej Zielonej Górze. Sukienniczy biznes kwitł tu od XIX wieku, ale fabryki były porozrzucane po całym mieście. Zmieniło się to po wybuchu I wojny światowej, gdy znacjonalizowano Angielską Manufakturę Wełnianą, a całą branże przestawiono na potrzeby militarne. Szyto na potęgę mundury, koce i szynele.
Arch. Muzeum Ziemi Lubuskiej
W 1920 r. zapadła decyzja o budowie całkowicie nowej fabryki. W latach 1920-26 zbudowano więc gigantyczny kombinat włókienniczy, umieszczając wszystkie maszyny z miasta pod jednym dachem. Wtedy nadano fabryce znany do dziś kształt z dwiema wieżami. Stary zakład Foersterów zrównano z ziemią. W latach 20. zielonogórscy sukiennicy i robotnicy emigrują do Łodzi, stolicy włókiennictwa w tej części Europy. Rozwój fabryka jeszcze raz przeżywa w latach 30. i podczas II wojny światowej. Produkuje na potrzeby armii.
Arch. Muzeum Ziemi Lubuskiej
Za rok kościół pw. najświętszego Zbawiciela będzie obchodził 100 -lecie istnienia. O sześć lat starszy jest kościół ewangelicki na placu Bohaterów. Świątynia staroluteran stanęła przy placu Kaiser-Wilhelm Platz w 1911 r. Wydarzenie obiło się głośnym echem, zważywszy, że w mieście ostatni kościół zbudowano w połowie XVIII wieku. Kościół zaprojektowany przez zielonogórskiego architekta E. Schulzego łączył w sobie zanikające już neostyle i coraz modniejszą secesję. Budowlę zgodnie uznano za jedyną tego typu na całym Śląsku.
Arch. Grzegorza Biszczanika
Młodszy o kilka lat - Protestancki Zbawiciel poświęcono 3 stycznia 1917 roku, w krytycznym momencie wojny. Spora w tym zasługa Liddy Beuchelt, siostry zmarłego cztery lata wcześniej przemysłowca Georga, fundatora świątyni. Liddy wnosiła gmach jako wotum błagalne w intencji poległych na wojnie.
Georg Beuchelt umierając zapisał w testamencie 50 tys. marek w złocie. Monumentalny, jak na zielonogórskie warunki, gmach wzniesiono w dwa lata. Świątynia według projektu berlińczyków, Wilhelma Ossfelda i Wolfganga Wagnera miała powierzchnię ponad 1 tys. m. kw. z 1,2 tys. miejscami siedzącymi (na dole 800 i 400 na emporach). Wstawiono ołtarz z kamienia reńskiego, chrzcielnicę z białego i czerwonego piaskowca. Przyjechały cztery dzwony ze stalowni w Bochum. Dzwony, organy Gustawa Heinza z Żagania i zegar miejscowego mistrza Augusta Hansmanna poruszane były elektrycznie. Zamontowano nawet system centralnego ogrzewania. Całkowity koszt budowy zamkną się w kwocie pół miliona marek.
Arch. Muzeum Ziemi Lubuskiej
Dzisiejsza konkatedra św. Jadwigi jest najstarszym zachowanym zabytkiem w Zielonej Górze. Jej dzieje sięgają XIII w. ale kształtu świątyni z tego czasu nie znamy. Nie ma już najstarszej wysmukłej wieży - zawaliła się w 1776 r. Wówczas zrujnowana została też duża część kościoła. Dzisiejsza bryła świątyni nawiązująca do stylu gotyckiego pochodzi z pierwszej połowy XIX w. Nowa klasycystyczna wieża ma 43 metry.
Arch. Grzegorza Biszczanika
Natomiast w pierwotnym kształcie przetrwał obecny kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej. Przez 200 lat był zborem protestanckim. Nazywał się Ogrodem Chrystusa. -Pieniądze na świątynię zebrali sami wierni. Poświęcono ją w grudniu 1748 r. Przy budowie wykorzystano cegły z rozbiórki murów miejskich. Zastosowano konstrukcję szachulcową. 70 lat później dobudowano wieżę.
Żydowska świątynia stanęła w latach 1882-83 -przy Glasserplatz (pl. Powstańców Wielkopolskich). Synagogę zaprojektował Gidon Weinert. Narzucił styl mauretańsko-eklektyczny. Tak jak w każdej synagodze, była skierowana na wschód, w stronę Jerozolimy.
Wykonana z surowej cegły, posiadała centralnie dobudowaną apsydę. Wnętrze wyłożono marmurem. Było tu 350 miejsc siedzących. Główną ścianę ozdobiono witrażami. Wysokość do gwiazdy umieszczonej w świetliku wynosiła ponad 16 m. Z sufitu zwisały dwa wielkie żyrandole, a w ściany wstawiono lampy gazowe. Burmistrz miasta Fluthgraf pisał o synagodze: Wewnętrzny i zewnętrzny wystrój tej budowli czyni miejsce, w którym ona stoi, jednym z piękniejszych w naszym mieście.
Synagoga nie przetrwała. Spalili ja naziści podczas Nocy Kryształowej w 1939 r.
Tym czym dla zielonogórzan jest CRS, tym dla przedwojennego mieszkańca był basen przy ul. Zdrojowej (po wojnie Źródlanej). To nie tylko historia miejskiego sportu ale i obyczajów. Basen, dzięki staraniu nauczyciela Adama Aumanna zbuodwano w końcu lat 40 XIX w. Inwestycję dofinansowali miejscowi przedsiębiorcy. Budowę nadzorował mistrz kąpielowy z Cigacic Karol Kraut. System regulacji i dopływu wody zainstalowała firma Grempler. Basen miał 120 m długości i 45 m szerokości. Sezon trwał od czerwca do końca września. Kąpać się mogli tylko mężczyźni.
Arch. Muzeum Ziemi Lubuskiej
Pierwsza kobieta wykąpała się w basenie 9 lipca 1877 r. I wymyślono system: dwa razy w tygodniu basen otwarty jest tylko dla kobiet, w pozostałe dni dla mężczyzn. Rewolucja obyczajowa przyszła latem 1904 r. Rada Miejska zniosła zakaz wspólnych kąpieli na basenie miejskim dla kobiet i mężczyzn. - Koedukacja na basenie wywołała sporą sensację i nie oglądaną dotychczas frekwencję. Szukający wrażeń pojedynczy purytanie srogo się zawiedli - doniosła miejscowa prasa.
Basen przy Źródlanej już nie istnieje.
Arch. Muzeum Ziemi Lubuskiej
Jeśli dziś przeżywamy fascynację galeriami handlowymi i wierzymy, że Focus stał się nowym centrum miasta, to wiedzmy, że nie jesteśmy specjalnie oryginalni. Ponad 100 lat temu mieszkańcy odkrywali uroki pawilonów handlowych. A najważniejszym w mieście był Dom Towarowy Graua na starówce. To budynek, w którym jest dziś bank PKO. Wcześniej był tam jednopiętrowy sklep z odzieżą - co widać na zdjęciu.
Arch. Muzeum Ziemi Lubuskiej
Wilhelm Grau, wiedział jak handlowo wykorzystać pęd do mody. Firmę założył w 1852 r. Kamienicę na rynku zaprojektował na Carl Muehle. Wielki napis Wilhelm Grau pojawia się na budynku w końcu XIX w. Kamienica handlowa wygląda imponująco, przestrzenne witryny reklamują suknie i garnitury. Wszyscy znali Graua. Czy był to jeden z najważnicjszych budynków w przedwojennej Zielonej Górze. Bez wątpliwości.
Arch. Muzeum Ziemi Lubuskiej
Wielu zielonogórzan to wie, ale zawsze warto przypomnieć. W Muzeum Ziemi lubuskiej wcale nie było muzeum. W bardzo dużym jak na skale przedwojennej Zielonej Góry, budynku przy al. Niepodległości powstał urząd powiatowy. I swoja siedzibę miał tu starosta.
Dwukondygnacyjny gmach powstał w 1889 r. Był to typowy biurowiec, nowoczesny, w stylu eklektycznym. Po budynku widać, jak przez 100 lat zmieniło się podejście do budownictwa urzędów publicznych.
Kino Nysa pamięta jeszcze mieszkańców Grünbergu. Postawili je restauratorzy, bracia Karl i Richard Bohr. Jego historia sięga 1921 r. Pierwszy seans 616 widzów obejrzało 15 października, wyświetlono film "Cud nart".
Ostatnie lata nie były dla Nysy zbyt pomyślne. Odkąd w Zielonej Górze powstało Cinema City, do studyjnego kina chodziło średnio 20 widzów miesięcznie. Od 2015 r. Nysa znów jest w prywatnych rękach. Obiekt, za 1,2 mln zł kupiła firma Ad Investment, na czele której stoi Dariusz Łodyga. Biznesmen nie zdradził jeszcze swoich planów wobec budynku.
Fot. Archiwum Państwowe w Starym Kisielinie
Wiadomo tyle, że w planie zagospodarowania przestrzennego kino Nysa figuruje jako budynek usług kultury, w dodatku obwarowany ochroną konserwatorską. W planach czytamy, że "ustala się zachowanie istniejącej zabudowy w obecnych gabarytach i funkcji, bez możliwości zmiany". To oznacza, że jeśli ktokolwiek chciałby prowadzić tam działalność inną niż kulturalna, plan musieliby zmienić radni.
Halę Miejską przy ul. Wrocławskiej, z salą widowiskową na 723 miejsca otwarto 3 kwietnia 1932 r. Publiczność obejrzała wtedy farsę Karla von Holteia "Trzydzieści trzy minuty w Zielonej Górze albo w połowie drogi". Budynek zaprojektował niemiecki architekt Oskar Kaufmann. Wystrój wnętrza hali był dziełem rzeźbiarza i dekoratora Gerarda Schliepsteina.
Fot. Sebastian Rzepiel / Agencja Gazeta
Rok później do władzy doszli naziści. Miejsce idealnie nadawało się na obchody urodzin Adolfa Hitlera. Np. 20 kwietnia 1938 r. hala wypełniła się po brzegi. Pojawiło się blisko 560 urzędników i tysiąc aktywistów z NSDAP. Przysięgali wierność Rzeszy na śmierć i życie.
Po wojnie komuniści urządzali już w Hali Ludowej pokazowe procesy. Na ten marcowy z 1948 r. bilety wykupiło kilkaset mieszkańców. Przy publiczności przesłuchiwano oskarżonych i 60 świadków. Sąd Wojskowy w sfabrykowanym procesie oskarżył o łapówki i sprzyjanie Niemcom starostę Jana Klementowskiego, jego zastępcę Romana Mazurkiewcza i kierownika referatu w starostwie Kazimierza Krwawicza.
W końcu lat 60. do hali wkroczył Festiwal Piosenki Radzieckiej. Furorę robił ubrany w biały smoking Muslim Magomajew. Nie trzeba dodawać, że hala pękała wtedy w szwach. Potem festiwal przeniósł się do amfiteatru, a w hali, czyli Estradzie spokojnie puszczano filmy w kinie Włókniarz.
Dziś po kultowej Estradzie pozostały jedynie zgliszcza. Obiekt spłonął w 2011 r. Dziś teren jest w prywatnych rękach. Zarasta chaszczami.
fot. Michal Bedner / Agencja Gazeta
Piękny i nowoczesny gmach Teatru Miejskiego w Zielonej Górze (ówczesnym Grünbergu) został wybudowany w 1931 roku. Zaprojektował go znany berliński architekt Oskar Kaufmann, twórca Hebbel Theater w Berlinie i Stadttheater w Wiedniu. Ten reprezentacyjny i obszerny gmach teatralny w zupełności spełniał potrzeby kulturalne Grünbergu, który liczył wówczas 20 tysięcy mieszkańców.
Archiwum
Modernistyczny budynek był utrzymany w stylu architektonicznych prądów Bauhausu. Uwagę przechodniów do dziś przykuwa prosta i surowa w formie bryła budynku. Jasnopopielatą elewację zdobią wysokie, podłużne okna oraz kolumny ozdobione płaskorzeźbą, przedstawiającą wielopostaciowy ornament. Budynek przypomina otwartą księgę.
Inauguracja działalności teatru odbyła się pierwszego kwietnia 1931 roku, wystawieniem opery Madame Butterfly Giacomo Pucciniego w wykonaniu solistów opery wrocławskiej.
W 2007 r. archeolodzy i konserwatorzy prześwietlili zielonogórski ratusz: budowla jest gotycka, wieżę zbudowano wraz z główną bryłą, a piwnice wykopano znacznie później, niż sądziliśmy do tej pory. Gdy robotnicy skuli tynk na ścianie przy schodach, wyłoniła się gotycka ściana, która okazała się szczytową z XV w. Ciągnie się ona od piwnic przez trzy kondygnacje. Przez lata nakładano na nią jednak kolejne warstwy tynku i zatraciła swój charakter. Ściana ma ponad metr grubości.
Fot. Agnieszka Kosiec / AG
Zielonogórski ratusz jest gotycki i powstał w XV w. na planie prostokąta o wymiarach 13 na 34 m. Miał wysoką, sześciokondygnacyjną wieżę od wschodu oraz bogato zdobioną elewację zachodnią i frontową, wysoki dach.
Dwa łuki na parterze są pozostałością po przejściu między ówczesnym ratuszem a kupieckimi halami targowymi. Między dwoma budynkami była przerwa, w której stały ławy chlebowe. Tam też stał pręgierz. Wyżej natomiast doskonale zachowały się ozdobne blendy zwieńczone łękami kotarowymi, typowymi dla gotyku. Zachowała się też część szczytu widoczna na drugim piętrze. To, co zostało, nie oddaje jednak prawdziwej wysokości budynku.
W 1651 r. ratusz spłonął, a z nim zniszczone zostały wszystkie dokumenty. Dzieje budowli opierano dotychczas na kronikach.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze