Dawne cmentarze Zielonej Góry [GALERIA]

Był zlokalizowany w okolicy dzisiejszego placu Matejki. Mieszkańcy Zielonej Góry grzebali na nim swoich bliskich od połowy XIII wieku do końca XVII wieku. Cmentarz jeszcze w 1826 r. był umiejscowiony na mapie Grunbergu.

Przy nekropolii znajdował się również kościół pw. św. Jana - pierwszy w Zielonej Górze. Mógł on powstać w XII wieku, wykonany był z drewna i kamienia. Spłonął w wielkim pożarze miasta w 1582 r., ale w 1619 r. został odbudowany, a po kilku latach wyposażono go w starą ambonę z kościoła św. Jadwigi. W 1652 r. świątynia ponownie spłonęła, tym razem nie podjęto się odbudowy.
Dziś miejsce dawnego cmentarza wygląda całkowicie inaczej. Nie zachowały się żadne nagrobki, według części badaczy pozostał z niego natomiast fragment muru ogrodzenia cmentarnego (przy ul. Kupieckiej 3).

Najstarsza nekropolia w obrębie murów miejskich Zielonej Góry, zlokalizowana od północnej strony dzisiejszej konkatedry.

W dawnych czasach bardzo popularne było lokowanie cmentarzy przy kościołach. Budowę świątyni pw. św. Jadwigi Śląskiej (nie mylić z królową Jadwigą) ukończono w 1294 r., a niewielki cmentarz de facto przestał pełnić funkcję grzebalną pod koniec XV wieku, chociaż pojedyncze pochówki odbywały się na nim jeszcze w II połowie XVIII wieku.

Do dzisiaj nie zachował się układ cmentarny, przetrwały jedynie płyty nagrobne wmurowane w zewnętrzną ścianę świątyni oraz te w jej wnętrzu. Przy kościele pochowani są również współcześni księża, sprawujący swą posługę w konkatedrze.

Na dzisiejszym placu Słowiańskim znajdował się pierwszy cmentarz Świętej Trójcy. Chowano na nim zarówno protestantów, jak i katolików, była też część przeznaczona dla żydów (przed powstaniem cmentarza żydowskiego przy ul. Chmielnej). Na terenie cmentarza obecnie znajdują się m.in. budynki sądu.

Na placu Słowiańskim istniał również kościół (też pw. św. Trójcy), zwany kościołem polskim. Został zbudowany w 1588 r. dla ewangelickich mieszkańców podzielonogórskich wsi. W okresie kontrreformacji służył jako kaplica cmentarna zarówno katolikom, jak i protestantom.

Decyzję o likwidacji cmentarza i kościoła podjęto na przełomie XVIII i XIX wieku, w związku z rozszerzaniem się miasta i koniecznością pozyskania nowych terenów pod budownictwo. Kronikarz Hugo Schmidt opisuje, że ?w 1809 r. rozwalający się budynek został rozebrany, a pięć lat później zamknięto cmentarz św. Trójcy. W ciągu następnych dwóch dziesięcioleci ludność stopniowo go dewastowała. W 1835 r. władze miejskie założyły w tym miejscu targowisko, po czym wzgórze, zgodnie z jego nową funkcją, nazwano Nowym Rynkiem?.

Większość grobów przeniesiono na nową nekropolię - nowy cmentarz Świętej Trójcy w okolicy dzisiejszego ronda PCK (tam, gdzie znajduje się park). Pierwsze pochówki miały tam miejsce w 1817 r.

Drugi cmentarz Świętej Trójcy, powstały w czasie trwania likwidacji nekropolii na placu Słowiańskim. Przeniesiono tutaj większość grobów ze zlikwidowanego cmentarza, a pierwsze pochówki miały miejsce w 1817 r. Grzebano tutaj m.in. rodzinę słynnych zielonogórskich przemysłowców - Forsterów.

Fot. Wojciech Waloch / Agencja Gazeta

Nekropolię zlikwidowały polskie władze na przełomie lat 60. i 70. XX wieku. Dawny cmentarz rozplanowany był na rzucie prostokąta na lekkim wzniesieniu. Układ całego cmentarza jest czytelny, natomiast układ kwater, nagrobków i mogił jest nie do ustalenia.

Kirkut przy ul. Chmielnej należy do najbardziej zaniedbanych miejsc w Zielonej Górze. Chociaż przetrwał noc kryształową i II wojnę światową, zniszczyli go dopiero Polacy w 1969 r. Z cmentarza żydowskiego zniknęły wtedy macewy - część posłużyła do utwardzenia dróg, z innych partyjni działacze robili płyty nagrobne dla swoich bliskich. Nieliczne, które zachowały się do dnia dzisiejszego, przeleżały kilkadziesiąt lat zasypane śmieciami i wapnem.

Pamięć o żydowskich mieszkańcach Zielonej Góry ponad 10 lat temu zaczął przywracać Andrzej Kirmiel i założona przez niego Lubuska Fundacja Judaica. Mozolna praca od podstaw przyniosła efekty. Kirkut przy Chmielnej w dalszym ciągu nie jest znany wielu zielonogórzanom, ale coraz więcej z nich kojarzy miejsce pochówku m.in. Wilhelma Levysohna, twórcy i wydawcy pierwszej gazety w Grunbergu - Grunberger Wochenblatt. Co ważne, chociaż z cmentarza żydowskiego zniknęły macewy, nie dokonano na nim ekshumacji zmarłych, jak stało się to w obecnym Parku Tysiąclecia. Przychodząc na ul. Chmielną, można oddać hołd spoczywającym tam w dalszym ciągu żydowskim mieszkańcom Grunbergu.

fot. Michał Bedner / Agencja Gazeta

Kirkut jest własnością Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w Warszawie, która na początku XXI wieku przejęła go od miasta.

Największa nekropolia Grunbergu znajdowała się w dzisiejszym parku Tysiąclecia.  Podzielono ją na część katolicka i protestancką. W tej formie przetrwała do końca II wojny światowej. Na cmentarzu wytyczono Ehrenfriedorf (Cmentarz Pamięci), gdzie pochowano pierwsze ofiary I wojny światowej. Przy reprezentacyjnej alei chowano najbardziej zasłużonych mieszkańców Grunberga. O alei przypominają dziś pozostałości po grobowcu przemysłowca Beuchelta.

fot. Anna Kraśko/AG

W okazałych grobowcach spoczywali tu znamienici zielonogórzanie m.in. propagator Eduard Seidel, primabalerina Leopoldyna Leszczyńska (występowała w operach w Wiedniu i Paryżu, a w Zielonej Górze prowadziła szkołę tańca i dobrych obyczajów), burmistrz Ernest Ouvier, czy Adolph Pohlenz, odkrywca złóż węgla brunatnego pod Zieloną Górą.

Fot. Anna Krasko / Agencja Gazeta

W 1923 r. pojawił się projekt rozbudowy kaplicy o krematorium. Charakterystyczny budynek z kolumnami stoi do dziś. Krematorium uruchomiono w styczniu 1924 roku. Wówczas publicznie spalono zwłoki zielonogórzanki pani Heinze, działaczki Stowarzyszenia na rzecz Kremacji Wolnomyśliciele - informował zarząd miasta. W związku z możliwością kremacji zarząd zamówił u sulechowskiego mistrza stolarskiego Schulza paradne trumny. W 1924 r. skremowano 21 ciał, rok później mniej, bo 19. W kolejnych latach jeszcze mniej.
Nieopodal kaplicy powstał lasek urnowy.
Kaplica przetrwała likwidację cmentarza w latach 60. Służyła za magazyn, w latach 80 za dyskotekę, a potem za siedzibę Zrzeszenia Studentów Polskich.

Znajdował się na placu Bohaterów, istniał od 1947 do 1953 r. Spoczywało tam 209 żołnierzy radzieckich, którzy zginęli podczas II wojny światowej.

Zakładanie cmentarzy w środku miasta, o ile pozwalały na to warunki, było zasadą Rosjan. Wykonywano je według jednego wzorca. Cmentarz zajmował 2 100 m kw., ok. 70 proc. pochowanych było szeregowcami. Przetrwał do lipca 1953 r., kiedy to w jedną noc ekshumowano wszystkie zwłoki i przewieziono na cmentarz w Żaganiu.

W otoczeniu cmentarza stał również pomnik Bohaterów Armii Radzieckiej. Przetrwał dłużej, bo do 1965 r. Wtedy odsłonięto nowy obelisk - Braterstwa Broni - który znajduje się na placu do naszych czasów.