W dzisiejszej opowieści musimy cofnąć się do czasów odległych, kiedy Polskę zamieszkiwali Piastowie lub jeszcze dawniej. Ówcześni mieszkańcy tych ziem mieli swoje zwyczaje i swoją religię. Dziś nazywa się ich często po prostu poganami. Warto jednak pamiętać, że jest to określenie pogardliwe, a tłumaczone dosłownie z łaciny znaczy tyle co "wieśniak".
Dawni Słowianie mieli oczywiście swoje święta, np. Noc Kupały, uroczystości poświęcone najkrótszym dniom roku czy święta związane z wiosenną równonocą nazywane Jarymi Świętami. Te ostatnie były dla naszych przodków niezwykle ważne. Wyznaczały początek roku i trwały na ogół kilka dni. Obchodzono je 21 marca lub w pierwszą niedzielę po równonocnej pełni księżyca.
Słowa "jare", "jary" używamy do dziś, określając np., typ zbóż czy innych roślin których siew i wzrost następuje na wiosnę. Etymologia tego słowa wiąże się z jednym ze słowiańskich bóstw o imieniu Jaryło, Jaryła, który był patronem płodności i wiosny. Zatem Jare Święta to dosłownie Święta Wiosny. Pozostałością tych odległych świąt jest dzisiejszy dzień wiosny i zwyczaj topienia lub palenia Marzanny. Owa bogini starości, zapomnienia i śmierci, zwana też była w zależności od regionu, Mareną, Moraną, Morą lub po prostu Śmiercią.
Dlaczego nadejście wiosny było niegdyś tak ważnym świętem? Nawet współcześnie znużeni zimowymi mrozami, brakiem światła słonecznego cieszymy się z każdego, najmniejszego nawet objawu wiosny. Pierwszego przebiśniega, skowronka czy żaby. A mamy przecież ciepłe domy, gorącą wodę w kranie i kuchenki, które na życzenie pomogą nam upichcić co nam się tylko zamarzy, bo dziś w sklepach o każdej porze dnia i nocy bez problemu kupimy wymarzony produkt.
Dawniej oczywiście nie było tak idealnie. Zima była naprawdę trudną do przeżycia porą roku. W lichych chałupach często było zimnawo. Aby zdobyć wodę trzeba było kuć przeręble. Największym problemem stawał się często brak pokarmu, zwłaszcza na przednówku. Dlatego tak uroczyście witano wiosnę - porę roku, która dawała nadzieję na ciepło i pełny brzuch.
Po drastycznym rozprawieniu się z zimą - spaleniu lub utopieniu Marzanny, witano wiosnę - robiono Gaik Zielony zwany też Nowym Latkiem czy Lateczkiem. Latko było zwykle zieloną gałęzią np. sosny przystrojoną kolorowymi bibułami i wydmuszkami jaj. Gaik obnoszono po całej wsi, w zamian dostając od gospodyń różne smakołyki. Oczywiście nie były to rarytasy pokroju dzisiejszych słodyczy, lecz głównie gotowane jaja. Obyczaj obdarowywania smakołykami nazywany był dyngowaniem. Nie wiem czy przetrwał on gdzieś jeszcze w Polsce, ale kilka lat temu byłam świadkiem praktykowania go przez chłopców z wiosek na obszarze czeskich Karkonoszy. Kiedy? W Wielkanocny Poniedziałek. W dzień kiedy praktykowany jest zwyczaj Śmigusa-Dyngusa. Współcześnie sprowadza się on już tylko do oblewania wodą kogo popadnie. W czasach Jarego Święta były to dwa odrębne zwyczaje.
O Dyngusie już wspomniałam. Czym był Śmigus? Obrzęd ten polegał na biciu się witkami wierzby co miało na celu wyzbycie się wszelkich chorób i nieczystości nabytych w okresie zimy, a także polewaniu się wodą, co sprzyjało płodności. I właśnie dlatego polewano przede wszystkim panny na wydaniu.
Z tym hasłem kojarzy się nam zapewne jajko i zajączek. Jajko to zaczątek nowego życia. Symbol odrodzenia, wiosny, nowego roku, płodności i urodzaju. Nadzieja na to, że nastaną dostatnie czasy. Zajączek, a pierwotnie królik, to przede wszystkim metafora płodności, witalności a nawet lubieżności i zbereźności.
Ten symbolizm przetrwał do dziś w takich powiedzeniach jak "mnożyć się jak króliki". Mamy też króliczki Playboya. Sam zwyczaj podrzucania przez zajączka prezentów jest w Polsce stosunkowo nowy. Pochodzi z Niemiec i choć może trudno w to uwierzyć w wielu rejonach wschodniej Polski zajączek jeszcze nie roznosi podarków.
Przejmowanie obyczajów jednej religii przez drugą nie jest niczym niezwykłym i nie dotyczy tylko naszego rejonu świata. W wielu sytuacjach tradycje i obrzędy czy to religijne czy kulturowe przenikają się, nakładają na siebie. Wyznawcy Lamaizmu czy Buddyzmu jednocześnie odprawiają kulty szamańskie związane z najbardziej pierwotnymi religiami animistycznymi (wiara w siły sprawcze natury, brak spersonifikowanych bogów). Rdzenna ludność Ameryki Północnej często identyfikująca się z Chrześcijaństwem, jednocześnie praktykuje dawne zwyczaje swych przodków. Przykładów jest jeszcze wiele.
Państwu zaś życzymy tradycyjnie wesołych, rodzinnych świąt Wielkiej Nocy i mokrego Śmigusa-Dyngusa
* Magda Mądrawska-Okołów - przyrodnik, etnolog, podróżnik. Pracuje w Parku Narodowym "Ujście Warty". Publikuje w czasopismach "Głos Przyrody" i "Salamandra" - Facebook.com/Lesny.Zakatek.Ownice
* Grzegorz Okołów - leśnik, podróżnik i fotograf. Pracował w Kampinoskim Parku Narodowym. Autor książek przyrodniczych. Współautor kilku albumów - Facebook.com/okolowfoto
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze